De Central Bank Digital Currency (CBDC) wordt mogelijk een nieuw betaalmiddel in de eurozone. Deze digitale euro is zowel een vorm van giraal, dus digitaal geld, als ook een vorm van publiek geld: geld dat door een centrale bank wordt uitgegeven en waar een overheid dekking voor biedt. Dit in tegenstelling tot het girale geld waar burgers nu mee afrekenen: dat wordt uitgegeven door commerciële banken.
In 2021 is de Europese Centrale Bank (ECB) haar onderzoek gestart naar de digitale euro. In het onderzoek wordt onder meer gekeken naar een mogelijk ontwerp voor deze munt, wat de impact van de digitale euro op de markt zal zijn en hoe de digitale euro zou kunnen worden verspreid.
Naar verwachting zal het onderzoek van de ECB tot het derde kwartaal van 2023 duren. Al in de zomer van dat jaar zal de Europese Commissie naar alle waarschijnlijkheid een voorstel doen omtrent de digitale euro. Dit voorstel zal door het Europees Parlement en de Raad van Ministers moeten worden goedgekeurd. Het Nederlandse kabinet staat open voor een digitale euro, maar erkent ook de mogelijke nadelen van een dergelijke munt.
Delen
Inhoudsopgave van deze pagina:
Door de sterke toename van het gebruik van digitale betaalmiddelen de laatste jaren is de Europese economie in steeds grotere mate gaan draaien op privaat geld. Dit geld wordt uitgegeven door commerciële banken: commerciële banken lenen geld van de centrale bank en lenen dat vervolgens uit aan burgers en bedrijven. Dit geld steunt op het gegeven dat het ingewisseld kan worden voor contant geld (door bijvoorbeeld te pinnen). Contant geld is een vorm van publiek geld: geld dat gedrukt en direct uitgegeven wordt door een centrale bank. Dit betekent dat een overheid dekking biedt voor dit geld. De waarde van privaat geld is afhankelijk van het vertrouwen dat dit geld ingewisseld kan worden tegen contant, publiek geld, dat gedekt wordt door een overheid. Publiek geld vormt zo een fundament voor de Europese economie.
De Europese Centrale Bank vreest dat de positie van publiek geld in het geding komt door de toename van het gebruik van digitale betaalmiddelen. Europese burgers zijn immers de laatste jaren meer gaan pinnen, waardoor (privaat) giraal geld steeds belangrijker wordt ten opzichte van (publiek) contant geld. Volgens de ECB zou dit kunnen zorgen voor financiële instabiliteit, omdat een groot deel van het geld zo buiten de directe dekking van een overheid valt. Als een bank bijvoorbeeld omvalt, kan de overheid niet garanderen dat al het girale geld bij die bank beschikbaar blijft voor burgers en bedrijven. Daardoor kan een groter deel van de economie nadeel ondervinden als commerciële banken in de problemen komen. De Europese Centrale Bank heeft weinig grip en daarmee ook weinig mogelijkheden om financiële schokken te voorkomen of bestrijden.
De Europese Centrale Bank werkt momenteel aan het ontwerp van een digitale euro als oplossing voor dit probleem. Deze munt zou een vorm van giraal geld zijn dat tegelijkertijd een vorm van publiek geld is, omdat het wordt uitgegeven door een centrale bank. Door in te spelen op de wens van consumenten om digitaal te bankieren, hoopt de ECB terrein te winnen op privaat geld. Als de introductie van de munt erin slaagt ervoor te zorgen dat een groter deel van de economie steunt op publiek geld, zou de ECB meer grip krijgen en de financiële stabiliteit van de eurozone toenemen. De digitale euro zou ook andere voordelen met zich mee kunnen brengen, zoals het vergemakkelijken van het overmaken van geld naar het buitenland.
Meerdere critici hebben opgeworpen dat de introductie van een dergelijke munt ook veel nadelen met zich mee kan brengen. Zo bestaat er een angst dat de overheid als uitgever van deze munt inzage zal krijgen in al het betaalverkeer dat met deze munt plaatsvindt. Dit zou de privacy van Europese burgers in grote mate aantasten. Daarnaast kan een digitale munt geprogrammeerd worden. Critici stellen dat de Europese Unie of nationale overheden de munt zo zouden kunnen programmeren dat het bijvoorbeeld niet mogelijk is er sigaretten van te kopen. Dit zou een inperking van de vrijheid van burgers betekenen. Tot slot wordt de toegevoegde waarde van een dergelijke munt bevraagd.
Ook in de Nederlandse politiek wordt over de voor- en nadelen van de digitale euro gediscussieerd. Kamerleden hebben onder meer zorgen geuit over de veiligheid van de munt en wat de invoering ervan zal betekenen voor de privacy van consumenten. Het kabinet erkent naast de voordelen ook deze nadelen van een digitale euro. Ondanks dat het open staat voor een dergelijke munt, heeft minister van Financiën Sigrid Kaag in januari 2023 ook aangegeven dat het kabinet de invoering van de munt zeker niet als iets onvermijdelijks ziet. In een brief aan de Tweede Kamer in mei 2023 gaf Kaag aan dat haar voorkeur uitgaat naar "een digitale vorm van contant geld," die zal zorgen voor "een grotere mate van anonimiteit ten opzichte van bestaande digitale betalingen".
Vanuit deze positie probeert Nederland op Europees niveau dan ook duidelijke voorwaarden te formuleren voor een eventuele invoering van de munt. De gezamenlijke verklaring die volgde op de bijeenkomst van de Eurogroep van januari 2023 reflecteert de Nederlandse positie. Zo bevat deze verklaring de eis dat er een brede democratische basis moet zijn voor deze munt onder de Europeanen. Om dit te bereiken stellen de landen hoge eisen aan de digitale euro op het gebied van veiligheid en privacy. Daarnaast moet de munt duidelijke voordelen opleveren voor de economie en makkelijk en breed toegankelijk zijn. Tot slot hebben de leden van de Eurogroep in de verklaring onderstreept dat de digitale euro slechts een aanvulling mag zijn op contant geld en niet een vervanging ervan.
Voor de Tweede Kamer vormde met name de mogelijke 'programmeerbaarheid' van de digitale euro een struikelblok. Daarmee zou de munt bijvoorbeeld alleen voor bepaalde goederen of diensten (die gezond of schoon zijn) kunnen worden gebruikt. Inmiddels heeft de Eurogroep zich expliciet tegen de programmeerbaarheid van de digitale euro uitgesproken, waarmee die zorg van Nederland is weggenomen.
In 2021 begon het onderzoekstraject van de Europese Centrale Bank naar een Europese digitale munt. In 2022 is de ECB gestart met het verkennen van verschillende opties voor de vorm die een dergelijke munt zou moeten krijgen en is het begonnen aan de ontwikkeling van een prototype. De uitkomsten van het onderzoek zullen naar verwachting in de herfst van 2023 bekend gemaakt worden.
Al in de zomer van 2023 zal de Europese Commissie een wetgevend voorstel doen dat de basis zal moeten vormen voor de invoering van de digitale munt. Voor een eventuele realisatie van deze munt is vervolgens ook nog toestemming nodig van het Europees Parlement en de Raad van Ministers. Zelfs als alle betrokken partijen op korte termijn instemmen, zal de digitale euro waarschijnlijk niet gebruikt kunnen worden voor het jaar 2026.