Van oudsher zijn de Europese Unie en de Verenigde Staten van Amerika partners op economisch, diplomatiek en militair gebied. Zo wordt er voor miljarden euro's met elkaar gehandeld, steunen beide machten elkaar vaak bij militaire conflicten, en wisselen beide op grote schaal data uit. Ondanks de intensieve samenwerking verschillen de EU en VS op gebieden als klimaat, fiscaal en buitenlands beleid van mening.
Het diplomatieke contact tussen de EU en de VS verloopt zowel via de individuele EU-lidstaten als direct tussen het Witte Huis en de EU. De VS heeft een ambassadeur voor de EU in Brussel. Omgekeerd heeft de EU een eigen vertegenwoordiging in Washington. Op defensiegebied is de NAVO een belangrijk platform voor samenwerking. Om de handel te stimuleren, onderhandelen de EU en de VS over de afschaffing van douanerechten en andere handelsbelemmeringen.
De diplomatieke samenwerking liep een deuk op toen Trump op 8 mei 2018, tegen de zin van de EU in, het atoomakkoord met Iran opzegde. Het protectionisme van Trump botste daarnaast met het Europese handelsbeleid. Sinds de verkiezing van de nieuwe Amerikaanse president Joe Biden lijken de relaties tussen de twee grootmachten te verbeteren. Zo heeft de VS zich weer aangesloten bij het klimaatverdrag van Parijs. Sinds eind 2022 zijn er opnieuw toenemende spanningen vanwege de Amerikaanse Inflation Reduction Act (IRA), die volgens de EU voor marktverstoring zou zorgen. De EU reageerde hierop door begin 2023 het Green Deal Industrial Plan (GDIP) aan te kondigen, een groen subsidieprogramma om de Europese industrie te ondersteunen.
Delen
Inhoudsopgave van deze pagina:
Strategie
Er is geen eenduidige Europese strategie geformuleerd voor de samenwerking met de VS. De samenwerking is vooral gericht op het behouden van de onderliggende gemeenschappelijke waarden. Zo geven beide grootmachten aan zich sterk zullen blijven maken voor:
-
-de rechtsstaat
-
-het democratisch proces
-
-vrije ondernemingen
-
-respect voor mensenrechten
-
-het verminderen van armoede
Nieuwe trans-Atlantische agenda
Na de verkiezingsoverwinning van Joe Biden publiceerde de Europese Commissie een voorstel voor een nieuwe trans-Atlantische agenda. De overwinning van Biden was één van de directe aanleidingen voor deze nieuwe agenda, samen met de wens van de EU om assertiever en slagvaardiger te zijn. Het doel is om mondiale samenwerking te bewerkstelligen op basis van gemeenschappelijke waarden, belangen en invloed in de wereld. Na de goedkeuring van de Europese Raad is de nieuwe agenda tijdens de EU-VS-top op 15 juni 2021 gepresenteerd.
De agenda bestrijkt de volgende vier gebieden die kunnen dienen als routekaart om de belangrijkste kwesties aan te pakken:
-
-samenwerken aan een gezondere wereld, het bevorderen van een mondiale samenwerking in respons op het coronavirus
-
-samenwerken om de planeet en de welvaart te beschermen
-
-samenwerken op het gebied van technologie, handel en normen
-
-samen bouwen aan een veiligere, welvarendere en democratischere wereld
Handelsrelaties
De VS is een van de grootste handelspartners van de EU. In 2019 werd er voor bijna 700 miljard euro aan goederen geëxporteerd naar en geïmporteerd uit de VS. Het handelsbeleid van de VS en de EU verschilt op sommige vlakken sterk. Zo storen de Amerikanen zich bijvoorbeeld aan de terughoudendheid van de EU om genetisch gemanipuleerde gewassen uit de VS te importeren.
De handelsrelaties verslechterden tijdens het presidentschap van Donald Trump. Door het economische hoogtij nam het handelsvolume toe, maar politieke spanningen zorgden ervoor dat deze ontwikkeling onder druk stond. Onderling hadden de VS en de EU verschillende importheffingen ingesteld op elkaars producten, met name op staal en aluminium. Op 31 oktober 2021 kondigden de EU en de VS in een gezamenlijk statement aan dat de tariefverhogingen op aluminium en staal worden opgeschort. De EU en VS willen het volume van de handel terugbrengen naar het niveau van voor de ingestelde heffingen. Ook worden gestarte procedures over handelsgeschillen bij de WHO tijdelijk gepauzeerd als symbool voor de verbeterde trans-Atlantische verhoudingen. Daarnaast willen beide partijen werken aan een plan om de wereldwijde staalproductie te verduurzamen door middel van het ontwikkelen van een Global Sustainable Steel Arrangement .
Naast staal en aluminium beschuldigen beide partijen elkaar van concurrentievervalsing in de luchtvaartsector door overheidssteun te geven aan de eigen vliegtuigbouwers, het Europese Airbus en het Amerikaanse Boeing. In oktober 2019 kregen de Verenigde Staten groen licht van de Wereldhandelsorganisatie (WTO) om strafheffingen op te leggen aan Europese goederen als vergelding voor de Europese subsidies voor Airbus.
Op 15 juni 2021 bereiken de EU en de VS een compromis, en bevroren beide grootmachten hun wederzijdse strafmaatregelen voor vijf jaar. Door de opschorting kunnen beiden zich concentreren op het vinden van een oplossing voor dit langdurige conflict. Dit vormt een belangrijke stimulans voor de Europese exporteurs, aangezien de VS toestemming hadden gekregen om douanerechten te heffen op 7,5 miljard dollar aan EU-uitvoer naar de VS. Tegelijkertijd zijn de douanerechten van de EU op ongeveer 4 miljard dollar aan Amerikaanse uitvoer naar de EU opgeschort.
TTIP-verdrag
In 2013 zijn de onderhandelingen gestart tussen de EU en de VS over een vrijhandelsakkoord. Het Transatlantic Trade and Investment Partnership (TTIP) zou een stimulans moeten geven aan de economische groei van beide handelsblokken. Het verdrag moet niet alleen de douanetarieven afschaffen, maar ook de verschillen in de technische regelingen, standaarden en goedkeuringsprocedures aanpakken. Deze punten kosten onnodig veel tijd en geld.
Met het aantreden van Donald Trump in 2016 zijn de TTIP-onderhandelingen voorlopig in de diepvries gezet. Het is onduidelijk of en wanneer de onderhandelingen hervat zullen worden. In de tussentijd is de EU, voor wie internationale handel van primair belang is, op zoek naar andere landen waarmee handelsakkoorden gesloten kunnen worden.
Militair optreden
Na de aanslagen van 11 september is president Bush in 2001 de oorlog aangegaan tegen het terrorisme door Afghanistan binnen te vallen. De VS kreeg hierbij (deels) Europese steun via de militaire NAVO-missie International Security Assistance Force. Doel was om de Taliban en Al Qaeda fel te bestrijden en om van Afghanistan een democratische staat te maken. Het is echter nog steeds onrustig in Afghanistan, en de Taliban heeft op vele plekken invloed op het bestuur. Hoewel de EU altijd kritisch is geweest op militaire inzet in Afghanistan, heeft zij de VS altijd gesteund in de strijd tegen het terrorisme. Vanaf 2009 werd deze steun wel minder, mede door de financiële crisis. De kosten voor de militaire missies zijn hoog, en veel politici zagen deze kostenpost als een goede manier om te bezuinigen. De VS dringt er bij hun Europese bondgenoten op aan om hun defensie-uitgaven juist te verhogen.
Daarnaast blijft de Europese Unie kritisch op de nog steeds geopende gevangenis Guantánamo Bay, waar de VS van terrorisme verdachte mensen opsluit. De toenmalige president Obama wilde deze gevangenis al in 2009 sluiten, maar dit is hem niet gelukt. Onder Trump heeft het plan om Guantánamo Bay te sluiten stilgelegen, hij tolereerde niet dat er gedetineerden vrij kwamen onder zijn presidentschap. President Biden heeft sinds zijn aantreden een vergelijkbaar standpunt als Obama ingenomen. Hij heeft toegezegd de gevangenis tijdens zijn presidentschap te sluiten.
Om de terreurgroep Islamitische Staat tegenwicht te bieden leiden de Verenigde Staten een internationale coalitie die doelwitten van IS in Irak en Syrië bombardeert. Verschillende Europese lidstaten maken deel uit van deze coalitie en ook de Europese Unie onderschrijft het belang hiervan. Hoewel alle NAVO-lidstaten individueel al aangesloten zijn bij de coalitie, is de NAVO als organisatie in 2017 ook toegetreden.
President Trump hamerde tijdens zijn presidentschap op een grotere financiële betrokkenheid van de EU-lidstaten bij de NAVO. Zo wilde hij dat de defensie-uitgaven van de lidstaten verhoogd werden naar 3% van het bbp, zodat deze in lijn werden gebracht met de NAVO-norm. President Biden zet deze lijn voort en herinnerde de EU sinds zijn aantreden aan de noodzaak om de defensie uitgaven te verhogen.
Financieel
Aan het eind van de tweede termijn van president Bush brak de financiële crisis uit. De schuld van de wereldwijde crisis werd voor een belangrijk deel toegeschreven aan de kredietcultuur in de VS en het onverantwoordelijke gedrag van bankdirecteuren en aandeelhouders. Deze financiële ontwikkelingen stammen uit de jaren negentig, en zijn door de overheid op geen enkele manier tegengegaan maar werden juist versterkt door maatregelen als het laten oplopen van het begrotingstekort (onder meer door het verhogen van de uitgaven voor defensie) en het verlagen van de belastingen.
Toen Barack Obama tijdens de economische crisis werd verkozen tot president zag de EU in hem iemand die het aandurfde om het Amerikaanse financiële systeem aan te pakken. Toch bleven grote ingrepen in de financiële sector goeddeels uit. Onder president Trump is zelfs een versoepeling van de regels voor financiële instellingen ingezet.
Milieu en klimaat
Op het gebied van milieuwetgeving en klimaatbescherming liggen de EU en de VS ver uit elkaar. De VS heeft zich onder presidenten Bill Clinton en George W. Bush nooit willen binden aan het Kyotoverdrag. Ook Obama durfde het in Kopenhagen, Durban en Doha niet aan om het akkoord formeel te steunen. Hij wachtte op opkomende economieën, die het ook nog niet zo nauw nemen met de milieuregels. Dit tot grote frustratie van de EU, die al sinds 1992 haar economie afstemt op het Kyotoprotocol.
Met het akkoord over een klimaatverdrag van Parijs (2015) leek het erop dat de EU en de VS meer op één lijn zijn komen te liggen. Zowel de VS als de EU had zich gecommitteerd aan het verminderen van hun CO2-uitstoot en het helpen beperken van de wereldwijde stijging van de temperatuur. Onder Trump werd echter besloten dat de VS uit het klimaatakkoord van Parijs stapt. Trump vond dat de industrie van de VS onevenredig hard getroffen wordt door de opgelegde uitstootbeperkingen. Op de dag van zijn inauguratie tekende Joe Biden een decreet waarmee de VS zich weer conformeren aan de doelen van het klimaatakkoord.
Afluisterschandalen
In juni 2013 kwam door de openbaringen van oud-medewerker van de Amerikaanse National Security Agency (NSA), Edward Snowden aan het licht dat Washington e-mailverkeer en activiteiten op internet van Europeanen in de gaten hield. Volgens uitgelekte documenten delen onder andere bedrijven als Google, Facebook en Microsoft informatie met de Amerikaanse overheid. Later bleek dat mogelijk ook EU-diplomaten werden afgeluisterd. De relatie tussen de VS en de EU raakte verder bekoeld nadat in oktober 2013 bekend werd dat de NSA ook de telefoongesprekken van 35 regeringsleiders, waaronder Merkel, aftapte en onder meer de Italiaanse regering intensief afluisterde.
Privacyschild
In 2016 maakten de Europese Commissie en de Verenigde Staten afspraken over het zogeheten privacyschild dat de grondrechten van EU-burgers moet beschermen wanneer hun gegevens naar de Verenigde Staten worden doorgegeven. Zo zijn er nu regels vastgelegd voor bedrijven die persoonsgegevens behandelen, zoals Google en Facebook. Daarnaast zijn er stevige beperkingen voor Amerikaanse overheidsinstellingen die in het kader van justitieel onderzoek Europese persoonsgegevens willen gebruiken.
De Europese Commissie nam het akkoord in juli 2016 aan, na aanpassingen op advies van de Europese gegevensbeschermingsautoriteiten (Artikel 29-werkgroep), de Europese Toezichthouder voor gegevensbescherming en het Europees Parlement.
Op 16 juli 2020 deed het Europees Hof van Justitie de uitspraak dat de persoonsgegevens die bedrijven vanuit Europa naar de Verenigde Staten sturen minder goed beschermd zijn dan in de Europese Unie. Door deze uitspraak werd het privacyschild nietig verklaard. Als gevolg hiervan werd bijvoorbeeld Facebook verboden gebruikersdata naar de VS te sturen. Door de uitspraak van het Hof werd het waarschijnlijk dat de EU opnieuw met de VS zou moeten onderhandelen over betere privacybescherming. Begin september 2020 gingen gesprekken hierover tussen beide partijen ook daadwerkelijk van start.
Belasting
De laatste jaren is de Europese Commissie steeds actiever in het bestrijden van belastingontwijking en -ontduiking. Hierbij verschenen vooral opvallende veroordelingen van Amerikaanse bedrijven, vanwege hun gebruik van speciale fiscale constructies waarbij EU-landen als Ierland en Nederland een grote rol spelen. Na eerder Starbucks werden in september 2016 ook Apple en McDonald's aangepakt door mededingingscommissaris Vestager. Dat leidde tot kritiek vanuit de toenmalige regering-Obama.
De diplomatieke relatie tussen de VS en de EU gaat terug tot nog vóór de oprichting van de EU. Het officiële begin dateert van 1953 en is tot stand gekomen door de samenwerking tussen de VS en de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS), de voorloper van de EU. Buiten deze rechtstreekse samenwerking zijn de EU en de VS ook beiden betrokken bij de NAVO en de VN. In deze tijd zijn er vele verdragen getekend om de onderlinge samenwerking verder te bevorderen.