Een gezamenlijk migratiebeleid is al heel lang een heet hangijzer in de Europese politiek. Omdat de interne grenzen van de Unie open zijn willen veel lidstaten goede onderlinge afstemming hoe om te gaan met illegale migranten die aan de buitengrens van Europa staan. Het bestaande asiel- en migratiebeleid is echter niet toereikend voor grotere aantallen illegale migranten.
Door oplaaiend geweld in Syrië en Libië kreeg de EU in 2015 te maken met een enorme stroom vluchtelingen en liep het al krakende systeem vast. In de daaropvolgende jaren konden de lidstaten het niet eens worden over wat de beste aanpak is, en wat de rol van de EU moet zijn. Als gevolg van de grote aantallen vluchtelingen door de oorlog in Oekraïne blijft het migratievraagstuk, en de Europese aanpak wat betreft dit onderwerp, hoog op de agenda staan.
De Europese Commissie presenteerde op 23 september 2020 een pakket aan voorstellen om de impasse rondom een gezamenlijk migratiebeleid te doorbreken. Dit nieuwe systeem moet ervoor zorgen dat de EU ook in crisissituaties adequaat kan reageren. Begin 2023 werd migratie opnieuw een urgentie kwestie vanwege de groeiende druk op de Europese buitengrenzen. De Raad besloot op de speciale top in februari om het migratiebeleid aan te scherpen, door onder andere de beveiliging aan buitengrenzen te versterken.
Delen
Inhoudsopgave van deze pagina:
Het nieuwe systeem rust op drie pijlers:
De relatie met derde landen
De EU wil partnerschappen met meer derde landen, en bestaande partnerschappen verdiepen. Dat gaat dan zowel om het stimuleren van de economische ontwikkeling van die landen, als om het bijstaan van grensbewakers bij de aanpak van mensensmokkelaars.
Daarnaast moeten legale asiel- en migratieprocedures makkelijker doorlopen kunnen worden in die landen zelf, en moeten er afspraken komen over het terugsturen van migranten uit die landen.
Illegalen aan de buitengrenzen
Het goed bewaken van de buitengrenzen is noodzakelijk. De lidstaten worden hierin ondersteund door de EU. Dat wordt nu al gedaan door Frontex en het asielagentschap, en die ondersteuning blijft. Nieuw is dat de Commissie alle lidstaten wil verplichten om illegale migranten binnen vijf dagen te screenen, en wel uitgebreider dan nu vaak het geval is - op sommige plekken volstaat het afnemen van vingerafdrukken.
Met de informatie die de screening oplevert moeten migranten die een geringe kans hebben om asiel te krijgen in opvang aan de grenzen hun procedure afwachten. Die zou binnen twaalf weken moeten zijn afgerond. Naar verwachting zullen de meeste (tachtig procent) van die groep teruggezonden worden. Migranten die meer kans hebben om toe te worden gelaten kunnen in het land van aankomst of een andere lidstaat hun procedure afwachten.
Solidariteit: verplicht en flexibel
De les van de jaren 2015-2017 was dat lidstaten het gedwongen overnemen van vluchtelingen en migranten niet willen. Tegelijkertijd is in tijden van grote en/of aanhoudende druk op een lidstaat solidariteit nodig. De Commissie wil nu dat bij noodsituaties er automatisch een aanspraak kan worden gedaan op solidariteit, maar dat de lidstaten mogen kiezen tussen óf het overnemen van vluchtelingen óf door het 'sponsoren' van een vluchteling door alle kosten van opvang en het doorlopen van de procedure op zich te nemen.
Het pakket aan voorstellen moet nu door de lidstaten en het Europees Parlement worden goedgekeurd.
In 2015 kreeg de EU te maken met een vluchtelingencrisis. Deze crisis ging over illegale migratie: migranten die, in elk geval in eerste instantie, op illegale wijze de EU proberen te bereiken. Migratie die volledig volgens alle reguliere procedures verloopt valt onder andere afspraken in de EU. De term illegaal in dit verband zegt niets over of een migrant recht heeft en krijgt op verblijf of niet.
Om grip te krijgen op de stroom migranten hebben de lidstaten afspraken gemaakt over het versterken van de grensbewaking. Er zijn afspraken gemaakt over de eerlijke verdeling van de migranten over de lidstaten, maar die werden niet nageleefd. In 2016 sloot de EU de 'Turkije-deal'. Mensen op de vlucht voor het geweld in Syrië zouden in Turkije worden opgevangen, in ruil voor extra financiële steun. Zo moest het aantal migranten dat illegaal naar Europa komt, worden teruggedrongen.
Het aantal asielaanvragen in Europa is sinds 2015 flink gedaald, maar er zijn nog altijd problemen in de opvang van migranten in Zuid-Europese landen als Italië en Griekenland. Eén van de kernpunten van de Commissie-Von der Leyen in haar strategische agenda 2019-2024 is het vormgeven van één integraal Europees migratiebeleid.
Sinds begin 2021 is er een toename van migranten die vanuit Belarus naar Litouwen en Polen oversteken. Zowel Brussel, Warschau en Vilnius beweren dat buurland Belarus onder leiding van Loekasjenko de migranten als wapen inzet als vergelding tegen de Europese Unie die sancties tegen de Belarussische dictatuur heeft ingesteld. De EU steunt Litouwen bij de financiering van extra maatregelen aan de grens. Begin november 2021 was het aantal vluchtelingen aan de grens met Polen opgelopen tot in de duizenden. Polen en Litouwen zien deze ontwikkeling als een door Belarus en Rusland georkestreerde hybride aanval. De EU steunt dan ook de acties van Polen om de grens van de Europese Unie te versterken en te verdedigen.
In februari 2022 ontstond een nieuwe uitdaging voor de EU: de Russische invasie in Oekraïne. Als gevolg van de oorlog kwam er een massale stroom vluchtelingen naar de aangrenzende EU-landen. Om de druk op nationale asielstelsels te verlichten en de Oekraïense vluchtelingen te helpen heeft de EU op 3 maart 2022 een akkoord gesloten over een tijdelijke, beschermde status voor vluchtelingen uit Oekraïne. Door de speciale status zijn Oekraïense vluchtelingen zonder asielprocedure in de EU-landen welkom en hebben ze direct recht op onderdak, financiële steun en medische zorg. Ook mogen ze werken en kunnen hun kinderen naar school. Deze speciale regeling werd na de oorlog in Joegoslavië ontworpen om de verwachte stromen vluchtelingen op te vangen, maar werd tot nu nooit gebruikt.
Routes
De routes via welke migranten de Europese Unie binnen komen, concentreren zich op een paar plaatsen. Dit is één van de centrale problemen in de vluchtelingencrisis. Een paar lidstaten hebben met grote aantallen migranten te maken, terwijl de rest van Europese Unie relatief weinig migranten ziet komen. Eerdere afspraken gingen uit van het principe dat het land waar een migrant de EU binnenkomt verantwoordelijk is voor de opvang én het afhandelen van een mogelijk asielaanvraag.
Via Marokko over de westelijke Middellandse Zee en de Atlantische Oceaan komen er veel migranten aan in Spanje. Malta en Italië krijgen met veel migranten te maken die de oversteek uit vooral Libië maken, een populaire smokkelroute voor migranten van centraal-Afrika. Via de Middellandse Zee én de landgrens met Turkije komen er veel migranten aan in Griekenland. Vanuit de Turkse landroute of over zee via Albanië trekken veel migranten door Griekenland en Bulgarije de Balkan over en komen dan aan in met name Hongarije en Kroatië.
De landroute vanuit Oekraïne en Belarus wordt recent steeds vaker gebruikt. Dit komt onder meer door de georkestreerde stroom migranten uit Belarus en de Russische invasie van Oekraïne wat voor veel vluchtelingen heeft gezorgd. EU-landen die daar het meest mee te maken krijgen zijn Polen, Litouwen en Letland.
De Noordwest-Europese landen hebben ook te maken met directe migratie, maar dat betreft veelal veel makkelijker te controleren routes zoals via luchthavens, en het betreft meestal legale migratie.
Overzeese delen van lidstaten, die met name nog in het Caraïbisch gebied liggen, hebben eveneens te maken met illegale migratie, maar die stroom migranten wordt in discussies over 'de vluchtelingencrisis' in Europa buiten beschouwing gelaten.
Aantallen
In 2015 kwamen er meer dan een miljoen illegale migranten aan in Europa, een enorme en onverwachte piek in aantal. In 2016 daalde dat aantal tot minder dan de helft ervan. De daling zette door naar onder de 200.000 in 2017, en 150.000 in 2018. Deze daling zette in 2019 door.
In 2020 lag door de wereldwijde uitbraak van COVID-19 het aantal mensen dat de kans waagde om op illegale wijze Europa te bereiken een stuk lager. Sinds 2021 neemt het aantal migranten weer toe, met name aan de grens tussen Belarus en Litouwen en sinds februari 2022 neemt het aantal vluchtelingen toe vanwege de oorlog in Oekraïne.
Noodhulp
Op 15 maart 2016 stemden de lidstaten in met een 'Emergency Support Instrument' waarmee de EU landen kan helpen water, voedsel en onderdak te verzorgen voor migranten.
Herverdelen migranten
In respons op de vluchtelingencrisis van 2015, kwam de Commissie met voorstellen om het gemeenschappelijk Europees asielstelsel (CEAS) te herzien om asielaanvragen beter te spreiden over de EU-landen. Reden hiervoor was de ongelijke verdeling van opvang van migranten. Griekenland en Italië vingen een relatief hoog aantal op vergeleken met andere landen.
Met name de Visegrad-groep was erg kritisch over deze 'solidariteitsmaatregelen' en stemde tegen de verplichte herverdeling. De Commissie daagde Hongarije, Polen en Tsjechië zelfs voor het Europees Hof om medewerking aan de herverdeling af te dwingen. De Commissie won de zaak. Toch liep dit akkoord uit op een mislukking - veel lidstaten, waaronder ook Nederland, haalden de afgesproken aantallen bij lange na niet. In 2017 liep de regeling uiteindelijk formeel af, nadat het aantal migranten dat herverdeeld moest worden naar beneden werd bijgesteld.
Een plan uit 2018 van de Commissie om landen 6.000 euro per opgenomen migrant te geven - als steun aan landen met veel migranten en als aansporing voor landen om migranten over te nemen - haalde het niet. Plannen voor centrale opvangcentra en het verdelen van politieke vluchtelingen konden rekenen op meer steun, maar medewerking was op vrijwillige basis. In de praktijk liep ook dit op niets uit.
Maritieme operaties
De Europese Unie heeft een aantal opvolgende missies in de Middellandse Zee opgezet om boten met migranten te onderscheppen en hulp te verlenen. Gaandeweg is de nadruk in die missies steeds meer komen te liggen op grensbewaking en de aanpak van mensensmokkel. Alle EU-lidstaten dragen bij aan deze missies. Italië werkt hierbij ook nauw samen met de Libische kustwacht.
Europese grens- en kustwachtagentschap
Sinds 2016 bestaat er een Europese grens- en kustwacht, Frontex. Sinds 2019 heeft de Europese grenswacht de bevoegdheid om, onder het gezag van de lidstaat waar ze aan werk zijn, langs de grens identiteitscontroles uit te voeren, personen te onderscheppen en toegang aan de buitengrenzen toe te staan of te weigeren. In 2027 moet Frontex de beschikking hebben over 10.000 eigen, goed uitgeruste, manschappen.
Zowel Frontex als de lidstaten kunnen voor hun operaties gebruik maken van het EU-grensbewakingssysteem, Eurosur.
In het kader van het nieuwe gezamenlijke asielbeleid waar de lidstaten aan werken heeft de Europese Commissie in maart 2023 plannen voor geïntegreerd grensbeheer voor de komende vijf jaar gepresenteerd. Uitgangspunten die hierbij genoemd zijn betreffen grenscontroles ondersteund door grootschalige samenwerking op het gebied van IT, redding en opsporingsacties, samenwerking met derde landen, en een gemeenschappelijk EU-stelsel voor terugkeer.
Aanpak mensensmokkel
Veel migranten betalen smokkelaars om ze over de grens te krijgen. In juli 2017 besloot de Raad om een reisverbod in te stellen tegen mensensmokkelaars en hun Europese banktegoeden te bevriezen. Daarnaast werd besloten om de export van materialen die kunnen worden gebruikt bij de mensensmokkel te beperken.
De Europese Unie zet steeds meer in op opvang in de regio en het verwerken van asielaanvragen buiten de Europese Unie.
Afrika
Migratie is een belangrijk onderdeel geworden van de relatie tussen de EU en Afrika. Dat doet de Unie door middel van zogeheten 'partnerschappen-op-maat'. Landen die meewerken kunnen extra geld en handelsvoordelen krijgen, en voor landen die juist niet meewerken kan bijvoorbeeld het visabeleid worden aangescherpt, of de samenwerking op landbouwgebied opgezegd.
Met een aantal West-Afrikaanse landen zijn afspraken gemaakt om de grensbewaking te verbeteren, mensensmokkel te bestrijden en de terugkeer van migranten zonder geldige asielaanvraag te versnellen, om het aantal asielzoekers in de EU af te laten nemen.
De Commissie deed in 2018 een voorstel om het investeren in Afrika door landen en de private sector te vergemakkelijken, om zo de economische groei van in Afrika te ondersteunen.
Samenwerking met Turkije
Turkije vangt miljoenen vluchtelingen op. De Turkse voorzieningen en opvangkampen worden door velen als slecht beschouwd. Om migranten te ontmoedigen de oversteek van Turkije naar Griekse eilanden te maken, maakten de Europese Unie en Turkije in maart 2016 afspraken, ook wel de 'Turkije-deal' genoemd. De voormalige Nederlandse Europarlementariër Kati Piri onderhandelde namens het Europees Parlement met Turkije over de vluchtelingendeal. De deal kon rekenen op veel kritiek, niet in de laatste plaats van de Turkije-rapporteur zelf.
Samenwerking met Libië
Libië krijgt financiële steun voor wederopbouw en humanitaire hulp. In 2017 was er de Verklaring van Malta; bestaande steun werd uitgebreid. Van 2016 tot 2019 hielp de EU om de Libische kust- en grenswacht met trainingen en materiaal.
De inspanningen van de EU hebben als doel om - samen met de Verenigde Naties - de politieke situatie in Libië te stabiliseren en te voorkomen dat de strijd telkens weer oplaait. Mensensmokkelaars profiteren nu van een gebrek aan gezag en orde.
Samenwerking met de westelijke Balkan
In 2019 sloot de EU een overeenkomst met Albanië, waarin werd afgesproken dat het Europees Grenswachtagentschap Frontex zal assisteren bij het grensbeheer in dit land. Dit leidde in mei 2019 tot het eerste optreden van Frontex in een buurland, en niet-lidstaat, van de EU.
In mei 2020 heeft de Raad vergelijkbare overeenkomsten gesloten met Montenegro en Servië over samenwerking tussen deze landen en Frontex. Noord-Macedonië en Bosnië-Herzegovina volgden later. Zij zullen samenwerken om de grenzen van deze derde landen te beheren en illegale migratie te bestrijden aan de buitengrenzen van de EU.
Ontschepingsplatforms
In een poging de druk op met name Italië te verlichten stelden de Europese regeringsleiders in 2018 voor om zogenaamde 'ontschepingsplatforms' in Noord-Afrika plaatsen om Afrikanen die gered zijn gedurende oversteek terug te sturen. De Noord-Afrikaanse landen reageerden afwijzend, en de plannen zijn verder nooit uitgewerkt of uitgevoerd.
De soms trage en complexe asielprocedures in de Europese Unie worden gezien als één van de redenen voor migranten om op illegale wijze de EU te bereiken.
De vernieuwing van de Europese asielprocedures zit al jarenlang in het slop. Op 6 april 2016 presenteerde de Europese commissie een mededeling waarin een grondige hervorming van het Europese asielsysteem werd voorgesteld. Hier stonden onder andere voorstellen in voor een efficiëntere afhandeling van asielverzoeken en het verbeteren van legale mogelijkheden om de EU binnen te komen. In september 2018 kwam de Commissie wederom met voorstellen om asielaanvragen sneller te kunnen verwerken. De Commissie stelde voor asielprocedures te harmoniseren, ondersteund door een nieuw op te richten Europees asielagentschap. De Raad en het Parlement bereikten in december 2021 een akkoord over het asielagentschap. Het voorstel om asielprocedures te harmoniseren is nog in behandeling.
In april 2021 deed de Commissie een voorstel om de uitzettingsprocedure te versoepelen om zo meer ongewenste migranten terug te kunnen sturen naar hun land van herkomst, waarbij de EU terugkeerders moet gaan helpen om in hun eigen land een nieuw leven op te laten bouwen. De Commissie wil hierbij de landen van herkomst laten meewerken aan de terugkeer van hun burgers. Zij hoopt dit te kunnen doen door bijvoorbeeld te dreigen met strengere visaregels, maar ook door de landen te helpen met de opvang van terugkeerders doormiddel van financiële bijdrages en kennis. Ook moet Frontex een grotere rol krijgen bij het terugsturen van migranten.
In maart 2023 is een gezamelijk informatiesysteem opgezet waarmee lidstaten kunnen delen welke asielzoekers al zijn afgewezen. Lidstaten ontvangen nu onmiddellijk melding van een door een andere lidstaat uitgevaardigd terugkeerbesluit tegen een onderdaan van een derde land. Dit maakt de wederzijdse erkenning van terugkeerbesluiten binnen de EU en de snelle uitvoering van terugkeer vanuit heel Europa mogelijk.
Legale migratie
Met het vertragen van de hervorming van het asielbeleid in 2018 sneuvelden ook de plannen die de legale mogelijkheden om de EU binnen te komen efficiënter moesten maken. De Commissie besloot daarom in september 2018 een apart voorstel te doen om legale migratie te versterken. De kern van het voorstel draait om het aannemen van eerder gedane voorstellen voor een blauwe kaart voor hooggekwalificeerd personeel, en versterking van de samenwerking met derde landen om procedures aldaar beter te laten verlopen. In oktober 2021 stemde de Raad daarnaast in met nieuwe voorwaarden voor de blauwe kaart.
Invoering grenscontroles
Als reactie op de stijging van het aantal asielzoekers in Europa stelden landen als Duitsland, Oostenrijk, Zweden, Noorwegen en Denemarken in 2015 tijdelijk grenscontroles in.
Het merendeel van de lidstaten van de Europese Unie is aangesloten bij het Verdrag van Schengen, dat juist gericht is op het opheffen van de binnengrenzen. De verschillende nationale maatregelen en het gebrek aan onderlinge afstemming over dergelijke maatregelen leidden tot veel onenigheid binnen de Europese Unie.
De Europese Commissie stelde eind 2015 dat de maatregelen waren toegestaan, mits ze tijdelijk van aard zouden zijn, en alleen in uitzonderlijke situaties. In september 2017 werd, ondanks een morrende Commissie, besloten dat de tijdelijke grenscontroles tot 12 mei 2018 verlengd mochten worden. Er zijn echter nog steeds lidstaten die aan de grens controleren.
Bouw van hekken
Het grote aantal asielaanvragen in de afgelopen jaren heeft ertoe geleid dat sommige landen weer hekken bij hun grenzen hebben gebouwd. Dit was met name het geval in Hongarije, Kroatië, Servië, Noord-Macedonië en Slowakije. Ook Polen en Litouwen hebben hun grenzen versterkt in het licht van de ontwikkelingen in Belarus.
Aanscherpen wetgeving
Verschillende EU-landen scherpen hun asielwetgeving aan om het land voor vluchtelingen onaantrekkelijker te maken. Denemarken nam zelfs bezittingen van boven de 10.000 Deense kronen (1335 euro) van migranten af als bijdrage voor hun opvang, hetgeen Denemarken op felle kritiek van de Europese Commissie en internationale mensenrechtenorganisaties kwam te staan.
Europa Nu
Andere websites