Schengen- en visabeleid - Hoofdinhoud

© Rianne van Rossum

Het Verdrag van Schengen regelt het vrije verkeer van personen tussen 26 deelnemende landen in Europa. Op grond van dit verdrag kunnen burgers van de deelnemende landen vrij reizen binnen de Schengenzone. Om deze vrijheid in goede banen te kunnen leiden, heeft de EU competenties op het beleidsterrein van visa. Met dit beleid wil de EU de veiligheid waarborgen, nu landsgrenzen verdwenen zijn binnen de Schengenzone.

Grenscontroles zijn opgeheven tussen landen die lid zijn van Schengen. Lidstaten mogen alleen in specifieke gevallen tijdelijke grenscontroles instellen. Zo stelden landen grenscontroles in tijdens de coronacrisis. Controles worden uitgevoerd bij de buitengrens van de Schengenzone. Landen die een buitengrens van de Schengenzone hebben, zijn formeel als enige verantwoordelijk voor de bewaking van deze grenzen. Zij kunnen wel aanvullende technische ondersteuning voor grenscontroles vragen aan het Europees grens- en kustwachtagentschap (Frontex). De EU heeft op dat terrein dus een aanvullende bevoegdheid.

Om het vrije verkeer te reguleren zijn verschillende programma's van kracht. Via het Schengen Informatie Systeem (SIS) wisselen lidstaten informatie uit over criminaliteit, terrorisme en illegale migratie. Via het inreis-uitreissysteem (EES) dat in 2020 van start gaat worden onder andere gegevens van personen die te lang binnen het Schengengebied zijn geregistreerd en gedeeld. Door middel van het Europees reisinformatie en -autorisatiesysteem (ETIAS) moeten volwassenen uit landen die zijn vrijgesteld van de visumplicht online een aanvraag indienen voordat zij naar het Schengengebied kunnen reizen. Tijdens crisissituaties kan er een uitzondering worden gemaakt op dit beleid, zoals het geval is bij de coronacrisis. De Europese Commissie bepaalde dat de Schengenzone tijdelijk op slot ging voor niet-EU burgers tijdens deze crisis.

De 26 deelnemende landen van de Schengenzone

• * 

  Denemarken kan kiezen of het nieuwe maatregelen overneemt, zelfs als zo'n maatregel een uitbreiding inhoudt. Denemarken is echter wel gebonden aan bepaalde maatregelen op het gebied van het gemeenschappelijk visumbeleid.

** IJsland en Noorwegen zijn geassocieerd lid. De landen behoren, samen met Zweden, Finland en Denemarken, tot de Noordse paspoortunie, die de controles aan hun gemeenschappelijke grenzen hebben afgeschaft.

*** Wel is de grenscontrole al versoepeld voor Bulgaren en Roemenen die een bezoek van minder dan 5 dagen aan de EU brengen. Sinds 1 januari 2014 mogen Roemenen en Bulgaren zich ook zonder werkvergunning in andere EU-lidstaten vestigen.

Bewaking buitengrenzen

Landen die een buitengrens van de Schengenzone hebben, zijn formeel als enige verantwoordelijk voor de bewaking van deze grenzen. Zij kunnen echter wel aanvullende technische ondersteuning voor grenscontroles vragen aan het Europees Grens- en kustwachtagentschap (Frontex).

Frontex coördineert sinds haar oprichting in 2004 acties op zee en op het vasteland, onder meer op de Middellandse Zee en in Bulgarije, Roemenië, Polen en Slowakije. Daarnaast is het agentschap ook op vele internationale luchthavens in Europa aanwezig. Frontex beschikt niet over eigen materieel of grenswachters, maar coördineert de inzet van de EU- of Schengenlanden. Daarnaast werkt het agentschap opleidingsprogramma's voor grenswachters uit.

Momenteel ondersteunt Frontex de nationale grenswachters met 1350 experts. In reactie op de toename van het aantal vluchtelingen dat de Schengenzone via Turkije binnenreisde in de lente van 2018, versterkt Frontex zijn inzet aan de Turks-Griekse grens. Bovendien heeft het agentschap aangeboden om de inzet aan de Griekse grenzen met Albanië en Macedonië te verdrievoudigen.

Schengen Informatiesysteem III (SIS III)

SIS III bevordert de uitwisseling van informatie en omvat waarschuwingen over personen van buiten de EU die terug moeten keren. SIS III is sinds eind 2018 van kracht en de opvolger van SIS II. Het heeft op een aantal punten verdergaande bevoegdheden dan SIS II. Lidstaten zijn verplicht om informatie over terroristische daden met alle lidstaten te delen en zijn er preventieve waarschuwingen voor kinderen die het risico lopen slachtoffer te worden van geweld, gedwongen huwelijken of ontvoering door ouders. Ook bevat het systeem waarschuwingen om criminelen te kunnen identificeren, en wordt er meer gebruik gemaakt van biometrie. Ten slotte hanteert het SIS III strengere regels voor gegevensbescherming, waaronder meer middelen en toezicht door gegevensbeschermingsautoriteiten en wordt er meer samengewerkt met de Europese grens- en kustwacht.

Europees reisinformatie en -autorisatiesysteem (ETIAS)

© Europese Unie, 2017

ETIAS

Op 5 juli 2018 stelde het Europees Parlement regels vast over het Europees reisinformatie en -autorisatiesysteem (ETIAS). Hierdoor moeten volwassenen uit landen die zijn vrijgesteld van de visumplicht online een aanvraag indienen voordat zij naar het Schengengebied kunnen reizen.

Het doel hiervan is om het visumproces te vereenvoudigen. Door ETIAS kunnen controles namelijk al op voorhand verricht worden. Dit zou vertragingen aan de grenzen tegengaan, zo stellen de Schengenlanden. De maatregel is er tegelijkertijd ook op gericht om de veiligheid te verbeteren en om illegale immigratie en volksgezondheidsrisico's te beperken.

Als gevolg van deze maatregel zal toegang tot één van de Schengenlanden voor reizigers van buiten de zone echter wel 7 euro kosten. Lucht- en zeevervoerders zijn verplicht om te controleren of de reizigers toestemming hebben gekregen voor de reis. Deze verplichting gaat drie jaar na de invoering van ETIAS ook gelden voor vervoerders die groepen per bus vervoeren. ETIAS moet vanaf 2021 operationeel zijn.

Het Commissievoorstel voor een Europees reisinformatie- en autorisatiesysteem

Tijdelijke grenscontroles door de vluchtelingencrisis

In eerste instantie mochten lidstaten zelf beslissen over het instellen van interne grenscontroles, maar in juni 2013 werd door de Europese Raad, de Europese Commissie en het Europees Parlement besloten dat dit voortaan op Europees niveau moest gebeuren. Daarbij worden er aangekondigde en onaangekondigde inspecties uitgevoerd om te voorkomen dat landen illegale grenscontroles houden. Bij eventuele tekortkomingen moet de lidstaat een stappenplan opstellen om de illegale situatie te beëindigen. De Europese Commissie zal daarop toezicht houden.

In drie gevallen kunnen tijdelijke grenscontroles worden ingevoerd:

• - 

  bij te voorziene omstandigheden zoals grote sportevenementen of politieke demonstraties
• - 

  in urgente gevallen zoals terroristische aanslagen
• - 

  als er aanhoudende tekortkomingen zijn bij de controles op de buitengrenzen van de Unie in een lidstaat

Bij te voorziene omstandigheden hebben tijdelijke grenscontroles een termijn van tien dagen. Daarna kan men telkens besluiten tot een verlenging van twintig dagen, tot een maximale periode van zes maanden. Bij urgente omstandigheden is dit hetzelfde, maar is de maximale periode twee jaar.

Dat sprake is van aanhoudende tekortkomingen kan worden vastgesteld in een rapport na evaluatie van de situatie in een lidstaat. De lidstaat krijgt drie maanden om de adviezen uit het rapport te implementeren. Wanneer er dan nog steeds sprake is van tekortkomingen, kan de Europese Commissie besluiten om artikel 26 van het Schengenverdrag in werking te laten treden. Grenstoezicht kan dan voor zes maanden worden ingevoerd, deze periode mag ten hoogste driemaal met een lengte van zes maanden worden verlengd.

Het Schengenevaluatiemechanisme

In oktober 2013 is het Schengenevaluatiemechanisme ingevoerd, om te monitoren of de regels uit het Verdrag van Schengen wel juist worden toegepast in de lidstaten. Een evaluatie bestaat uit bezoeken aan een lidstaat, die zowel aangekondigd als onaangekondigd kunnen plaatsvinden. Een team met experts van lidstaten en Frontex stelt vervolgens een rapport op. Dit rapport benoemt niet alleen tekortkomingen, maar bevat ook adviezen met verbeterpunten.

Een lidstaat moet vervolgens een plan van aanpak opstellen over hoe de geconstateerde tekortkomingen aangepakt gaan worden. Lidstaten kunnen assistentie krijgen met het uitvoeren van de adviezen, door middel van bijvoorbeeld praktische of financiële steun van de Europese Commissie of Frontex.

Schengen Informatiesysteem (SIS I en SIS II)

Het Schengen Informatiesysteem is een systeem dat binnen de EU informatie deelt. SIS 1 was operationeel in 1995; in 2005 waren er 13 lidstaten aangesloten, en dat aantal is sindsdien steeds verder uitgebreid.

In 2013 is het Schengen Informatiesysteem II van kracht geworden (SIS II). Deze tweede generatie van het Schengen Informatiesysteem moest de veiligheid verder verhogen en een vrij verkeer binnen het Schengengebied vereenvoudigen. In 2018 is SIS II opgevolgd door SIS III

Door middel van SIS II kon informatie-uitwisseling tussen nationale grenscontroles, douane- en politieautoriteiten plaatsvinden over personen die mogelijk betrokken zijn bij een ernstig misdrijf. Het systeem bevatte ook een alarmering voor vermiste personen, met name kinderen, en voor informatie over bepaalde goederen zoals bankbiljetten, voertuigen, vuurwapens en identiteitsbewijzen die zijn verloren, gestolen of gebruikt bij criminele activiteiten.

Gemeenschappelijk visumbeleid

Een wezenlijk onderdeel van de totstandkoming van een gemeenschappelijke ruimte zonder controles aan de binnengrenzen is een gemeenschappelijk visumbeleid, ook wel Visumcode genoemd. Deze Visumcode uit 2006 is in 2009 in werking getreden. Dankzij de code kunnen burgers van niet-Schengenlanden met één visum met een geldigheid van negentig dagen door alle Schengenlanden reizen.

De Europese verordening voor de Visumcode. De verordening uit 2011 vervangt die uit 2006.

Inwoners van de niet-EU-landen Servië, Montenegro, Macedonië (sinds 2009), Albanië en Bosnië-Herzegovina (sinds 2010), Moldavië (sinds 2014), Georgië en Oekraïne (sinds 2017) kunnen visumvrij naar de EU reizen. Toch moeten de inwoners van deze landen rekening houden met enkele beperkingen. Reizigers uit de genoemde landen mogen per half jaar maximaal negentig dagen in de EU verblijven en werken is niet toegestaan. Tot slot is er afgesproken dat bij een te grote toestroom de vrijstelling kan worden opgeschort.

De Europese Commissie wees in juli 2019 een verzoek van Nederland af om voor Albanezen opnieuw een visumplicht in te voeren.

Bij de besluitvorming op dit beleidsterrein spelen de Europese Commissie, de Raad en het Europees Parlement een rol. De besluitvorming verloopt volgens de gewone wetgevingsprocedure.

Invloed nationale parlementen

Nationale parlementen van de lidstaten kunnen binnen acht weken nadat de Europese Commissie een voorstel heeft bekendgemaakt, laten weten dat de Europese Unie zich niet met het onderwerp zou moeten bezighouden.

Vanuit het Nederlandse parlement zijn bij dit beleidsterrein betrokken:

Betrokken bij uitvoering

Behalve in het Schengen-verdrag zoals hierboven beschreven heeft het visumbeleid een basis in het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VwEU).

• - 

  visumbeleid: derde deel VwEU titel V hoofdstuk 1 art 67, derde deel VwEU titel V hoofdstuk 2 art. 77, 79 (lid 2a)
• - 

  Schengen: protocol 19

Algemeen overzicht EU

Factsheet Europees Parlement

Wetgevingsoverzicht

Overig

Foto's

Terug naar boven