Italië - Hoofdinhoud

Italië is sinds 1945 een republiek. Sinds dat jaar ontwikkelde het land zich, ondanks vele regeringswisselingen, tot de vierde economie van West-Europa. Er bestaat wel een grote tegenstelling tussen het zeer welvarende noorden en het veel armere zuiden. De bevolking is overwegend katholiek.

Het land bestaat sinds 1861 als eenheidsstaat, toen persoonlijkheden als Garibaldi, Cavour en koning Viktor Emmanuel van Savoie de verschillende staten van het schiereiland verenigden. De pauselijke bezittingen, die toen nog grote delen van centraal-Italië besloegen, werden teruggebracht tot wat nu Vaticaanstad is. In de eerste helft van de twintigste eeuw had Italië een koloniaal rijk dat onder meer Libië, Ethiopië en Somalië omvatte. Het fascistische bewind van Mussolini overleefde de Tweede Wereldoorlog niet.

Beroemde Italiaanse componisten zijn Vivaldi, Rossini, Verdi en Puccini. Iconen uit de Italiaanse cinema zijn de filmregisseurs Luchino Visconti en Federico Fellini; belangrijke Italiaanse acteurs zijn Sophia Loren, Claudia Cardinale en Marcello Mastroianni.

Prominenten uit de Italiaanse sportgeschiedenis zijn de skiër Alberto Tomba, de wielrenners Fausto Coppi, Gino Bartali, Felice Gimondi, Marco Pantani, Mario Cipollini, Paolo Bettini en Vicenzo Nibali, de schaatsers Roberto Sighel en Enrico Fabris, en de motorcoureurs Max Biaggi, Valentino Rossi en Loris Capirossi. Het Italiaanse voetbalelftal werd vier keer wereldkampioen (in 1934, 1938, 1982 en 2006) en had in onder anderen Gianni Rivera, Paolo Rossi, Dino Zoff en Paolo Maldini sterspelers. Ook boekt Italië traditioneel grote successen bij het schermen, schieten, roeien en volleybal. In 2016 werden op de Olympische Spelen acht gouden medailles gewonnen, onder meer bij baanwielrennen en zwemmen.

De Italiaanse parlementsverkiezingen van 4 maart 2018 leverden een overwinning op voor de linkse protestpartij Vijfsterrenbeweging en de extreem rechtse Lega. De partijen van de oud-premiers Renzi (PD) en Berlusconi (Forza) verloren aanzienlijk. De Vijfsterrenbeweging en Lega bereikten na een lange formatie een akkoord over een programma en over de ministersploeg. Er leek een impasse te onstaan toen president Mattarella de kandidaat-minister voor Financiën afwees. Toen er een andere minister kwam, kon het nieuwe kabinet op 1 juni 2018 worden beëdigd. Op 20 augustus 2019 kondigde premier Conte echter zijn ontslag aan, wegens een conflict met Lega-leider Salvini. Hierna vormden PD en Vijfsterrenbeweging een kabinet.

Italië heeft een roerige politieke geschiedenis. Tussen 1945 en 1994 volgden een vijftigtal Italiaanse kabinetten elkaar in hoog tempo op. Deze kabinetten waren vooral christendemocratisch. In 1993 begon een nieuwe fase, toen het door de christendemocraten en socialisten gedomineerde politieke stelsel door diverse schandalen 'failliet' was gegaan. Per referendum werd besloten tot een nieuw kiesstelsel, dat nieuwe partijformaties bevorderde. Sinds deze politieke hervormingen is er sprake van twee grote coalities van partijen, waarvan de naam per verkiezing kan wisselen.

De traditionele machtsblokken verloren sinds 2011 aan invloed door de opkomst van de populistische Vijfsterrenbeweging en de Lega. Sinds de verkiezingen van 2013 regeerden drie verschillende kabinetten onder leiding van Enrico Letta, Matteo Renzi, en Paulo Gentiloni. In 2017 werd het kiesstelsel hervormd om regeringsvorming makkelijker te maken. In 2018 vormden vormden de Vijfsterrenbeweging van Luigi Di Maio en Matteo Salvini van de Lega een regering met Guiseppe Conte als president. Een belangrijke verkiezingsbelofte was een streng asielbeleid. Dit wordt sinds juni 2018 ook in de praktijk gebracht door migrantenschepen te weigeren en terug te sturen.

Staatsvorm, partijen en kiesstelsel

Bron: IPU.org

Italië is een republiek met een parlementair tweekamerstelsel. Het politieke overwicht ligt bij de minister-president. Diens kabinet is afhankelijk van het vertrouwen van Camera dei deputati (Kamer van Afgevaardigden) en Senato della Repubblica (Senaat). Het kiesstelsel versterkt echter de machtspositie van de winnaar van de parlementsverkiezingen. De regering kan bij decreet regeren en het houden van referenda is mogelijk. Daarvoor zijn 50.000 handtekeningen van kiezers vereist.

Italië kent een vrij strikte scheiding der machten. Het parlement heeft de wetgevende macht. De uitvoerende macht ligt bij de minister-president, de ministers en het kabinet. De president, die voor een termijn van zeven jaar door Kamer en Senaat gezamenlijk wordt gekozen, benoemt de minister-president, die vervolgens zijn kabinet samenstelt.

De president heeft vooral representatieve taken, is opperbevelhebber en staat formeel aan het hoofd van de rechterlijke macht. Hij heeft verder een taak bij het bewaken van de grondwettelijke waarden. Zo kan hij wetten die hij strijdig acht met de Grondwet (eenmalig) blokkeren.

Er zijn twintig regio's met uitgebreide bevoegdheden. Enkele regio's (zoals Zuid-Tirol, Sardinië en Sicilië) hebben vergaande autonomie. Italië heeft een Constitutioneel Hof, dat wetten kan toetsen aan de Grondwet.

Kiesstelsel

Het in 2017 aangepaste Italiaanse kiesstelsel ('Rosatellum') bepaalt dat de leden van de beide Kamers gekozen worden volgens twee verschillende systemen: 36 procent van de zetels gaat naar parlementariërs die gekozen zijn volgens het districtenstelsel. Voor de andere 64 procent geldt het systeem van evenredige vertegenwoordiging. De ‘zetelbonus’ voor de grootste partij, die in het stelsel uit 2005 van kracht was, is vervallen. De Kieswet voorziet verder in een kiesdrempel van drie procent voor partijen die alleen en op eigen kracht aan de verkiezingen deelnemen, en van tien procent voor partijen die als coalitie meedoen. De kiesgerechtigde leeftijd is 18 jaar.

Partijen

Sinds de politieke hervormingen van de jaren negentig is er sprake van twee grote coalities van partijen, waarvan de naam per verkiezing kan wisselen. In 2008 vormden ter rechterzijde Il Popolo della Libertà (PdL), de separatistische partij Lega Nord en een kleine regionale partij een coalitie onder leiding van Berlusconi. PdL is een federatie die in 2008 ontstond uit Forza Italia en de rechtse Alleanza Nazionale, een voorzetting van de neofascistische partij.

In november 2010 richtte Gianfranco Fini een nieuwe conservatief-liberale partijop: FLI (Futuro e Libertà per l'Italia, Toekomst en Vrijheid voor Italië). In december 2012 stichtten onder anderen premier Monti en Fini de centrumrechtse coalitie 'Con Monti per l'Italia', 'met Monti voor Italië'. Daarvan maakt ook oud-eurocommissaris Franco Frattini deel uit.

In 2013 viel de PDL uiteen. Vicepremier Alfano richtte een nieuwe partij, NCD (Nuovo Centrodestra, Nieuw Centrumrechts), op. Berlusconi ging verder met het heropgerichte Forza Italia. Bij de verkiezingen van 2018 treedt een centrumrechts blok op van Berlusconi, Lega Nord en de kleine rechtse partij Fratelli d'Italia.

Ter linkerzijde bestaat een coalitie van de PD (Partito Democratico, Democratische Partij) en de links-liberale Italia dei Valori (IdV). Premier Gentiloni is de voornaamste politicus van dit blok. De PD ontstond in 2007 uit de in 1996 gevormde Olijfcoalitie van Romano Prodi en omvat sociaaldemocraten, sociaal-liberalen, links-socialisten, linkse christendemocraten en voormalige communisten.

Naast het centrum-rechtse en centrum-linkse blok zijn populistische partijen in opkomst. Een nieuwkomer na de verkiezingen van 2013 was MoVimento 5 Stelle (de Vijfsterrenbeweging) van de populist Beppe Grillo. De partij is anticorruptie, eurosceptisch, libertair en ecologisch. Onder premierskandidaat Luigi Di Maio wordt een gematigder koers gevaren, wat resulteerde in een overwinning bij de parlementsverkiezingen van 4 maart 2018. Ook heeft de Lega Nord zich onder leiding van Matteo Salvini omgevormd van seperatistische, regionale partij tot landelijke eurosceptische anti-immigratiepartij onder de naam Lega.

Terug naar boven