Tsjechië - Hoofdinhoud

De Tsjechische Republiek bestaat sinds 1 januari 1993. Per 1 mei 2004 werd Tsjechië lid van de Europese Unie. Het land maakte tot 1993 deel uit van Tsjecho-Slowakije, één van de landen van het communistische Oostblok. In 1989 werd, onder druk van de bevolking, de democratie ingevoerd.

Tsjechië speelde een invloedrijke rol in de Europese geschiedenis als het Koninkrijk Bohemen. Het was 300 jaar onderdeel van het Habsburgse rijk, waarna het in 1918 overging in Tsjecho-Slowakije. Voor de Tweede Wereldoorlog was het één van de tien hoogst ontwikkelde industrielanden ter wereld.

Na de Duitse bezetting, waarin het als het protectoraat Bohemen-Moravië zwaar te lijden had, kwam het in 1948 onder invloed van de Sovjet-Unie. Een hervormingsgezind bewind van Dubcek, dat na de 'Praagse lente' ontstond, werd in 1968 door de landen van het Warschau Pact afgezet. De bewegingen Charta'77 en Burgerforum en de scenarioschrijver Vaclav Havel droegen veel bij aan de val van het communisme. Havel werd daarna president van Tsjechië.

Tsjechië bracht onder meer de gevierde heilige Wenceslas, de 15e-eeuwse godsdiensthervormer Jan Hus, de renaissancistische onderwijzer Comenius, de 19e-eeuwse art nouveau-schilder Alfons Mucha en de componisten Dvorák en Smetana voort. De filmregisseur Milos Forman ontving Oscars voor zijn films "One flew over the cuckoo's nest" en "Amadeus".

Bekende Tsjechische sportmensen waren de hardloper Emil Zatopek, de turnster Vera Caslavska, de tennissers Ivan Lendl, Martina Navratilova en Petra Kvitova, de speerwerper Jan Zelesny, en de voetballers Masupust, Pluskal, Koller en Nedved. Tsjechië is een toonaangevend ijshockeyland en schaatster Martina Sablikova behoort tot de wereldtop. Op de Spelen van 2012 waren er zeges bij de moderne vijfkamp, wielrennen, en roeien. Goud won ook de speerwerpster Spotakova. In 2016 was er alleen goud bij het judo.

De politieke situatie in de Tsjechische Republiek wordt de laatste jaren gekenmerkt door grote instabiliteit. Nadat in augustus 2013 een zakenkabinet van de partijloze Jiri Rusnok, een bondgenoot van president Milos Zeman, geen parlementair vertrouwen kreeg, zijn in oktober verkiezingen gehouden. Hierbij is de sociaaldemocratische CSSD de grootste partij geworden. In december 2013 werd een coalitie gevormd van sociaaldemocraten, de centrumpartij ANO en christendemocraten met als premier Bohuslav Sobotka. Het kabinet-Sobotka trad op 29 januari 2014 aan.

Van juli 2010 tot juli 2013 regeerde een centrumrechts (liberaal) kabinet onder leiding van ODS-leider Petr Necas, waaraan ook de rechts-nationalistische partij 'Publieke Zaken' deelnam. Bij de verkiezingen van 2010 hadden zowel de sociaaldemocraten als (conservatief-)liberalen (ODS) verloren. De in 2009 gevormde rechts-liberale partij TOP was toen de grote winnaar. In juni 2013 bood premier Necas zijn ontslag aan vanwege een corruptieschandaal.

Na de splitsing van Tsjecho-Slowakije op 1 januari 1993 werden aanvankelijk centrumrechtse kabinetten gevormd met Václav Klaus als premier. De verkiezingen van 1998 brachten de sociaaldemocraten aan de macht. Milos Zeman vormde een kabinet. Hij werd in 2002 opgevolgd door zijn partijgenoot Vladimir Spidla, die in november 2004 eurocommissaris werd.

Na twee sociaaldemocratische kabinetten kwam na de verkiezingen van 2006 centrumrechts aan het bewind. ODS-leider Mirek Topolánek werd toen premier van een liberaal minderheidskabinet. In januari 2007 werd een kabinet van liberalen, christendemocraten en (liberale) groenen gevormd, maar dat kwam in oktober 2009 ten val. Tot 2010 regeerde vervolgens een kabinet van technocraten onder leiding van Jan Fischer.

De Tsjechische Republiek kent een parlementair stelsel. De president is staatshoofd, maar de minister-president regeringsleider. De president heeft wel het recht een aangenomen wetsvoorstel terug te sturen naar het parlement en kan ook na hernieuwde aanname in het parlement zijn handtekening aan een wet onthouden. Verder benoemt de president de rechters van het Hooggerechtshof en het Constitutionele Hof. Ten slotte kan de president bij stagnatie van de besluitvorming de Kamer ontbinden en verkiezingen uitschrijven.

De president wordt voor vijf jaar gekozen door beide Kamers van het parlement. De Tsjechische Republiek had tot nu toe drie presidenten: Václav Havel (1993-2003), de liberaal Václav Klaus (2003-2013) en sinds 8 maart 2013 de sociaaldemocraat Milos Zeman.

De feitelijke (uitvoerende) regeermacht berust bij het kabinet, dat onder meer wetsvoorstellen indient. Het parlement bestaat uit twee Kamers: de voor vier jaar rechtstreeks gekozen Kamer van Afgevaardigden (Poslanecka Snemovna) en de indirect gekozen Senaat (Senát). De Kamer controleert de regering; wetsvoorstellen worden in beide Kamers behandeld. Leden van de Kamer hebben eveneens het recht van initiatief. Voor het kabinet kan gaan regeren moet de Kamer het vertrouwen uitspreken.

De senatoren worden voor zes jaar gekozen; iedere twee jaar zijn er verkiezingen voor een derde deel van de Senaat. De Senaat kan wetsvoorstellen terugzenden aan de Kamer, die dan echter het laatste woord heeft. De Senaat heeft geen begrotingsrecht of controletaken.

kiesstelsel

De 200 leden van de Kamer worden in 14 kiesdistricten gekozen op basis van evenredige vertegenwoordiging. Een kiezer brengt een stem uit op een partij en kan ook een voorkeur aangeven voor twee kandidaten. Er geldt een nationale kiesdrempel van vijf procent.

De 81 senatoren worden in evenzoveel stemdistricten gekozen op basis van een meerderheidsstelsel. Om te worden gekozen, is een absolute meerderheid nodig, waarvoor zo nodig een tweede ronde wordt gehouden. Er geldt een minimumleeftijd van 40 jaar.

partijen

Tsjechië kent een groot aantal partijen, waarvan de sociaaldemocratische CSSD (Česká Strana Sociálně Demokratická, Tsjechische Sociaaldemocratische partij) en de centrumrechtse, liberale ODS (Občanská Demokratická Strana, Democratische Burgerpartij) de belangrijkste zijn. CSSD verloor in 2010 en ODS verloor zwaar in 2013.

In 2009 vormde oud-premier Milos Zeman SPOZ (Strana Práv Občanů – Zemanovci, Partij van Burgerrechten van Zeman). Zeman verliet in 2007 de sociaaldemocratische partij vanwege een conflict over de koers en is sinds maart 2013 president van Tjechië. Bij de verkiezingen van 2013 haalde de partij geen zetels.

Ter rechterzijde kwamen in 2010 als nieuwe partijen de conservatief-liberale TOP 09 (Tradice Odpovědnost Prosperita, Traditie, Verantwoordelijkheid en Welvaart) en de rechts-populistische VV (Věci Veřejné, letterlijk: Publieke Zaken) op. TOP 09 wordt geleid door voormalig minister van Buitenlandse Zaken Karel Schwarzenberg. TOP is pro-Europees en VV eurosceptisch.

In 2011 werd door de ondernemer Babis ANO (Akce nespokojených občanů, Actie van Ontevreden Burgers) opgericht, een centrumrechtse partij. ANO betekent ook 'Ja (het zal beter gaan)'. In 2013 ontstond de populistische partij UPD (Úsvit přímé demokraci, Dageraad van directe democratie), die onder meer directe democratie bepleit en die de strijd aanbindt tegen corruptie.

Ter linkerzijde heeft traditioneel de communistische KSCM (Komunistická Strana Čech a Moravy, Communistische Partij van Bohemen en Moravië) een sterke positie.

De voorheen als regeringspartijen optredende (links-christelijke) KDU-CSL (Křesťanská a Demokratická Unie-Československá Strana Lidová, Christelijke en Democratische Unie-Tsjechoslowaakse Volkspartij) en US-DEU (Unie Svobody-Demokratická Unie, Vrijheidsunie-Democratische Unie) verdwenen in 2010 uit de Kamer. Dat gold ook voor SZ (Strana Zelených), de liberale Groene Partij. KDU-CSL keerde in 2013 terug in het parlement.

Midden jaren negentig maakte ook ODA (Občanská Demokratická Aliance, Democratische Burgeralliantie), een rechts-liberale partij, deel uit van de regering.

Terug naar boven