Oostenrijk - Hoofdinhoud

De Republiek Oostenrijk is een neutrale staat in Midden-Europa. Het land is sinds 1995 lid van de Europese Unie, maar maakt geen deel uit van de NAVO. In Wenen is het Internationale Atoomagentschap gevestigd.

Oostenrijk was tot het eind van de Eerste Wereldoorlog het centrum van het Habsburgse keizerrijk, dat ook Hongarije en grote delen van de Balkan omvatte. Het Verdrag van Versailles gaf het land in 1918 de huidige grenzen. Tussen 1938 en 1945 was Oostenrijk onderdeel van Duitsland, maar na de Tweede Wereldoorlog werd het land weer onafhankelijk.

Toonaangevende Oostenrijkse kunstenaars zijn de componisten Joseph Haydn, Wolfgang Amadeus Mozart, Franz Schubert, Johann Strauss (junior en senior), Anton Bruckner en Gustav Mahler, de schilders Gustav Klimt, Egon Schiele en Oskar Kokoschka, en de dichter Rainer Maria Rilke. De bodybuilder en filmster Arnold Schwarzenegger schopte het tot gouverneur van Californië, maar loochende nooit zijn Oostenrijkse roots.

Grote namen uit de recente Oostenrijkse sportgeschiedenis zijn de tennisser Thomas Muster die het Grand-Slam toernooi van Roland Garros in 1995 won, de Formule-1 kampioenen Niki Lauda en Andreas Vettel, en de skiërs Hermann Maier, Stephan Eberharter, Benjamin Raich en Mario Matt. Het Oostenrijkse voetbalelftal ('Wunderteam') met spelers als Happel, Hanappi en Zeman werd in 1954 derde op het WK.

Bij de verkiezingen van 2017 verloren de sociaaldemocraten en werd de christendemocratische partij van Sebastian Kurz de grootste. Christendemocraten en rechts-populisten vormden daarna in december 2017 een kabinet. Dat kabinet viel in mei 2019 na een omkoopschandaal rond vicepremier Strache van de FPÖ. Die partij brak met het kabinet. Er kwam een zakenkabinet en er zijn voor september nieuwe verkiezingen uitgeschreven.

Tussen 2000 en 2006 regeerde een centrumrechts kabinet onder leiding van de christendemocraat Wolfgang Schüssel. In 2003-2006 leidde hij een kabinet van christendemocraten en de FPÖ van de extreemrechtse politicus Jörg Haider. Begin jaren tachtig had Oostenrijk een 'paars' kabinet (sociaaldemocraten en liberalen). Vanaf 2006 regeerde zeven jaar een coalitiekabinet van sociaaldemocraten en christendemocraten. In september 2013 behield de zittende coalitie de meerderheid en op 16 december 2013 trad een tweede kabinet-Faymann aan. Faymann werd in mei 2016 opgevolgd door Christian Kern.

Tot 1970 had Oostenrijk christendemocratische bondskanseliers. Nadien bekleedden vooral sociaaldemocraten die functie, van wie Bruno Kreisky (kanselier in de periode 1970-1983) de bekendste was.

Oostenrijk is een parlementaire bondsrepubliek. De iedere zes jaar gekozen president heeft als staatshoofd formeel veel macht, maar is feitelijk ondergeschikt aan de bondskanselier en diens kabinet. De door de president benoemde bondsregering moet het vertrouwen van een parlementaire meerderheid hebben. De president kan het parlement op voorstel van de kanselier ontbinden.

De bondsregering heeft de uitvoerende macht en het initiatief bij de wetgeving. Het parlement bestaat uit twee Kamers. De rechtstreeks gekozen Nationale Raad (Nationalrat) is belangrijker dan de uit vertegenwoordigers van de bondslanden (deelstaten) bestaande Bondsraad (Bundesrat of Länderkammer). De Nationalrat beoordeelt de wetsvoorstellen en controleert de regering. Verkiezing van de Nationalrat vindt sinds 2007 om de vijf jaar plaats (voordien om de vier jaar).

De Bundesrat heeft een beperkt vetorecht, dat door de Nationalrat ongedaan kan worden gemaakt. Alleen bij wetgeving die rechtstreeks de bondslanden betreft, is er sprake van een volledig vetorecht.

Oostenrijk kent een Constitutioneel Hof (Verfassungsgerichtshof) dat wetten grondwettelijk kan toetsen. Er zijn verder mogelijkheden voor beslissende en raadgevende referenda. Over het houden van een beslissend referendum beslist de Nationaalrat. Bij grondwetsherziening is een referendum verplicht.

De bondslanden (Länder) hebben een eigen regering en parlement.

Kiesstelsel

De 183 afgevaardigden worden rechtstreeks gekozen door kiezers (vanaf 16 jaar). De negen bondslanden en 43 regio's vormen kiesdistricten met eigen kieslijsten. Deze zijn van belang om te bepalen welke kandidaten voor een partij zijn gekozen. De zetelverdeling gebeurt echter op basis van de landelijke uitslag via een stelsel van evenredige vertegenwoordiging. Er is door de verkiezing via districten een vrij hoge kiesdrempel.

Partijen

De Oostenrijkse politiek wordt gedomineerd door twee partijen: de Sozialdemokratische Partei Österreichs (SPÖ) en de christendemocratische Österreichische Volkspartei (ÖVP). Zij vormden vaak samen een coalitieregering, maar deden dat in enkele gevallen (ook sinds 2017) met de liberale Freiheitliche Partei Österreichs (FPÖ). Die partij is in rechts-populitisch vaarwater terecht gekomen.

In 2005 splitste onder leiding van Jörg Haider de rechtervleugel van de FPÖ zich af en vormde de Bündnis Zukunft Österreich (BZÖ), dat algemeen als rechtspopulistisch en zelfs extreemrechts werd beschouwd. Als vierde partij is "De Groenen" (Die Grüne of Die Grüne Alternative) sterk opgekomen, maar die partij heeft nog nooit aan een regering deelgenomen.

In 2017 had de liberaal-populistische partij 'Neos' (Das Neue Österreich unde Liberales Forum) succes bij de verkiezingen. De partij is onder meer voor directe democratie en voor belastingverlaging. Zij is echter wel pro-Europees en bij voorbeeld voorstander van meer ontwikkelingshulp en van legalisering van softdrugs.

Terug naar boven