Het bestrijden van fraude staat hoog op de Europese agenda. Het Europees bureau voor fraudebestrijding OLAF houdt zich al sinds 1999 actief bezig met het opsporen en voorkomen van fraude met Europese gelden. Daarnaast coördineren lidstaten van de EU onderling de bestrijding van specifieke vormen van fraude. Het programma Hercules III coördineert vanaf mei 2014 de samenwerking tussen OLAF en de bevoegde instanties in de lidstaten.
Aangepakt worden zaken als fraude met Europese landbouwsubsidies, sigarettensmokkel, valsemunterij met de euro, verkeerde besteding van regiogelden of bestuurlijke corruptie. Lidstaten die EU-gelden verkeerd gebruiken moeten het bedrag terugbetalen en kunnen rekenen op een fikse boete. De antifraudestrategie van de EU is gericht op preventie, opsporing en controle. Nieuwe vormen van fraude en de eurocrisis leidden tot noodzakelijke herziening van de strategie. Ook heeft afschrikking door sancties in de loop der jaren een prominentere rol gekregen.
Op 5 oktober 2017 stemde een ruime meerderheid van het Europees Parlement in met de oprichting van een Europees Openbaar Ministerie, nadat 20 lidstaten binnen de Raad hier eerder een overeenstemming over hadden bereikt. Het EOM moet fraude met EU-geld tegengaan en wordt begin 2020 operationeel.
Uit onderzoek van Eurostat blijkt dat gemiddeld 72 procent van de Europeanen fraude en corruptie als een serieus probleem ervaren. Vooral in Griekenland, Bulgarije en Roemenië klagen veel inwoners over corruptie. In landen als Denemarken en Nederland ligt dat percentage veel lager. In 2017 kwam de organisatie Transparancy International met een wereldwijde ranglijst over corruptie. Gemiddeld genomen scoort de EU goed, hoewel er wel een groot verschil is tussen Oost- en West-Europa. Denemarken staat op de tweede plek van de ranglijst en Nederland op de achtste; deze landen scoren daarmee goed. Bulgarije, Roemenië en Griekenland staan van alle EU-landen het laagst op de ranglijst. Burgers van die landen ervaren relatief veel corruptie.
Fraudegevallen
In 1998 werd Europa opgeschud door een groot fraudeschandaal op het directoraat-generaal Onderwijs, van de toenmalige Franse eurocommissaris Edith Cresson. Het schandaal werd aan het licht gebracht door de Europese ambtenaar Paul van Buitenen. Deze misstanden hebben zelfs tot de val geleid van de Europese Commissie onder leiding van Jacques Santer.
Recentere gevallen van fraude die het nieuws haalden, zijn onder andere de illegale productie en handel van sigaretten in Polen en een fraudeschandaal in het Europees Parlement. Bij dit schandaal kwam aan het licht dat drie vooraanstaande Europarlementariërs zich hadden laten omkopen om bepaalde wetgeving te steunen.
In januari 2013 werd de Oostenrijkse oud-Europarlementariër Ernst Strasser nog veroordeeld tot vier jaar cel, wegens poging tot fraude. In hoger beroep ging hier een jaar vanaf, en Strasser moest uiteindelijk dus drie jaar zitten.
In 2016 ontdekte het antifraudebureau OLAF 346 gevallen van fraude met EU-geld. De fraudegevallen waren samen verantwoordelijk voor 631 miljoen euro en speelden ondere andere bij transportprojecten en publieke aanbestedingen. Ook werd er veel gefraudeerd met onderzoeksgeld en werkloosheidsprogramma's.
Verslag
In februari 2014 bracht de Europese Commissie voor het eerst een EU-corruptiebestrijdingsverslag uit. Daarin werden gebruikte controlemechanismen, de mate van efficiëntie van de rechtshandhaving, de politieke dimensie en de risicogebieden binnen de EU besproken. Ook werd per lidstaat een indruk gegeven van de omvang van corruptie. Het meest recente verslag van de Europese Commissie gaat over het jaar 2017.
Europees Bureau voor fraudebestrijding OLAF
Om herhaling van grote fraudezaken in de toekomst te voorkomen, werd in 1999 het Europees Bureau voor fraudebestrijding OLAF opgericht. OLAF heeft de bevoegdheid om in volledige onafhankelijkheid onderzoeken naar fraude uit te voeren in de lidstaten en binnen de Europese instellingen. Zodra een onderzoek geopend is, heeft het bureau toegang tot alle informatie van de betreffende instellingen. Naast deze onderzoeksactiviteiten ondersteunt OLAF lidstaten bij hun antifraudebeleid, draagt het bij aan de antifraudestrategie van de EU en onderneemt het initiatieven om wetgeving aan te scherpen.
OLAF doet onder andere onderzoek naar sigarettensmokkel, landbouwfraude (onder meer in de vlassector en bij melkquota), valse invoercertificaten en misstanden bij de besteding van EU-ontwikkelingsgelden of Europese regionale fondsen. OLAF werkt hierbij nauw samen met organisaties als Europol en de Europese Justitie-Autoriteit Eurojust.
Europees Openbaar Ministerie fraudezaken
Om fraude met EU-gelden aan te pakken gaan twintig EU-lidstaten vanaf 2020 nauwer samenwerken in een Europees Openbaar Ministerie voor fraudezaken. Het Europees Openbaar Ministerie gaat in de deelnemende lidstaten onderzoek doen naar fraudegevallen. Nederland koos er aanvankelijk voor om niet deel te nemen, maar het kabinet-Rutte III wil nu toch aansluiten.
Bestrijding van btw-fraude
De Europese Commissie kwam in oktober 2017 met een voorstel voor een nieuwe richtlijn om grensoverschrijdende btw-fraude terug te dringen. Het nieuwe voorstel is om het btw-tarief te hanteren van het land waar een product naar wordt geëxporteerd in plaats van het land waarin het bedrijf is gevestigd. Het bedrijf draagt die 'buitenlandse' btw dan af aan zijn eigen belastingdienst. De belastingdienst stort het bedrag vervolgens op de rekening van het land van de afnemer. Met de maatregel moet worden voorkomen dat bedrijven misbruik maken van de vestigingsregel. Daarbij importeren fraudeurs btw-loos goederen uit het buitenland, om vervolgens wel btw te innen bij eigen klanten.
Bescherming klokkenluiders
In april 2018 stelde de Europese Commissie een richtlijn voor om mensen die schendingen van EU-regelgeving, waaronder fraude met EU-gelden, aan het licht brengen beter te beschermen. Er zijn nog geen EU-brede regels om deze zogenaamde 'klokkenluiders' te beschermen. Het beleid daarvoor verschilt per lidstaat en maar 10 lidstaten hebben de volledige bescherming van klokkenluiders wettelijk vastgelegd. EU-brede bescherming van klokkenluiders moet het handhaven van EU-wetgeving makkelijker maken en de vrijheid van meningsuiting en pers vergroten.
Verantwoording door lidstaten
Bij de controle van de uitgaven van EU-gelden is de introductie van zogenaamde nationale verklaringen van lidstaten een belangrijke ontwikkeling. Een nationale verklaring is een jaarlijkse verklaring uitgegeven door een lidstaat, waarin staat dat de Europese subsidiegelden correct en volgens de regels zijn besteed. Ministers nemen daarmee de verantwoordelijkheid op zich voor een goede besteding van de fondsen. Nederland was begin mei 2007 de eerste lidstaat van de EU die een dergelijke verklaring uitgaf.
Lees meer
Bron |
Taal |
Soort Informatie |
|---|---|---|
Europese Unie |
nl |
|
Europese Unie |
nl |
Bij de besluitvorming op dit beleidsterrein spelen de Europese Commissie, de Raad, het Europees Parlement en de Europese Rekenkamer een rol.
Initiatief voor nieuw beleid bij de Europese Commissie
Bij het vormen van nieuw beleid betrekt de Europese Commissie adviezen bij de Europese Rekenkamer.
Eerstverantwoordelijk is de Eurocommissaris voor Begroting en administratie:
Invloed nationale parlementen
Nationale parlementen van de lidstaten kunnen binnen acht weken nadat de Europese Commissie een voorstel heeft bekendgemaakt, laten weten dat de Europese Unie zich niet met het onderwerp zou moeten bezighouden.
Vanuit het Nederlandse parlement zijn bij dit beleidsterrein betrokken:
Besluitvorming door Raad en Europees Parlement
De besluitvorming verloopt volgens de gewone wetgevingsprocedure na raadpleging van de Europese Rekenkamer.
De raadsformatie die besluit over de maatregelen ter bestrijding van fraude is de Raad Economische en Financiële Zaken. Afhankelijk van het onderwerp en het belang dat daaraan wordt gehecht kan Nederland in deze Raad onder meer vertegenwoordigd worden door:
-
-Wopke Hoekstra (CDA), minister van Financiën
-
-Menno Snel (D66), staatssecretaris van Financiën
-
-een hoge ambtenaar
Ook de Raad Justitie en Binnenlandse Zaken kan zich uitspreken over fraude-aangelegenheden. Nederland kan in deze Raad onder meer vertegenwoordigd worden door:
-
-Ferdinand Grapperhaus (CDA), minister van Justitie en Veiligheid
-
-een hoge ambtenaar
Voor het Europees Parlement houdt de parlementaire commissie Begrotingscontrole zich bezig met de juiste besteding van EU-gelden. Voor Nederland zijn de volgende Europarlementariërs lid:
Lid/leden
Plaatsvervanger(s)
Als het Europees Parlement het (eventueel aangepaste) voorstel goedkeurt, sluit een overeenstemming in de Raad van de Europese Unie de procedure af. Als het voorstel door de Raad is goedgekeurd, zorgt de Nederlandse regering ervoor dat het voorstel nationaal wordt uitgevoerd.
Achtergrondartikelen
Nederland
Europese Unie
Activiteitendossier
Betrokken instanties