Consumentenrechtenbeleid - Hoofdinhoud

In de Europese Unie leven ongeveer 601,1 mln. consumenten. De interne markt heeft als gevolg dat de EU beleid ontwikkelt op de bescherming van de rechten van al deze consumenten. Gemeenschappelijke regels en voorwaarden moeten volgens de EU leiden tot een eerlijk speelveld. Burgers moeten garantie hebben dat producten in supermarkten en andere winkels gezond en veilig zijn en dat zij bij klachten een redelijke schadevergoeding kunnen krijgen.

De EU heeft een aanvullende en ondersteunende bevoegdheid als het aankomt op consumentenrechten. De primaire bescherming is een taak van lidstaten zelf, maar over grens­over­schrijdende problemen voert de EU een eigen beleid. De competentie van de EU is gebaseerd op de Consumentenrechtenagenda van 2012. De belangrijkste doelstellingen in deze agenda hebben te maken met het ontwikkelen van bewustzijn van consumenten.

Het Europees consumentenrechtenbeleid is er vooral op gericht een einde te maken aan het verschil in hoe consumentenrechten worden beschermd in de verschillende lidstaten. De EU probeert de rol van nationale wetgeving te verkleinen door regels en minimumeisen te stellen die in heel de Europese Unie gelden. Voorbeelden hiervan zijn de Algemene Verordening Persoonsgegevens voor de bescherming van persoonsgegevens en de zogeheten 'New Deal for Consumers' die allebei in 2018 van kracht zijn gegaan.

Budget

Het Europese consumentenrechtenbeleid heeft in de begroting van 2019 een budget van ongeveer 30 miljoen euro. Het Europese Consumentenprogramma 2014-2020 heeft een budget van zo'n 188 miljoen euro in zes jaar tijd.

Doelstellingen consumentenrechtenagenda

Met de consumentenrechtenagenda wil de EU het bewustzijn van Europese burgers betreffende hun koopgedrag ontwikkelen. De agenda is gebaseerd op vier centrale peilers die tezamen de Europese bevoegdheid op het gebied van consumentenbescherming vormen:

• 1. 

  Het beschermen van consumenten op het gebied van productveiligheid.
• 2. 

  Het ontwikkelen van kennis van producten voor EU-burgers.
• 3. 

  Het versterken van Europese regelgeving bij grensoverschrijdend consumentengedrag.
• 4. 

  Het integreren van hoofdlijnen van beleid van EU-lidstaten als het gaat om productveiligheid.

De Europese agenda voor consumentenrechten in is in 2012 aangenomen. De belangrijkste hoofdpunten zijn te lezen in onderstaand document.

Consumentenrechtenprogramma 2014-2020

In 2014 heeft de Europese Commissie een consumentenrechtenprogramma opgesteld dat gelijktijdig met het meerjarig financieel kader 2014-2020 loopt. De algemene doelstelling van dit consumentenrechtenprogramma is "een hoog niveau van consumentenbescherming te waarborgen, de consument mondig te maken en hem centraal te stellen in de interne markt". Deze grote doelstelling wil de EU tussen 2014 en 2020 met de volgende drie concrete beleidsdoelen realiseren.

• - 

  Het verbeteren van productveiligheid door een Europees markttoezicht te realiseren. Dit is momenteel in volle gang via systemen als RAPEX.
• - 

  Een netwerk van Europese consumentencentra's opstellen. In Nederland is de consumentenbond actief, op Europees moet een zelfde soort organisatie actief worden, zodat voorlichting van consumenten verbetert.
• - 

  De Richtlijn Consumentenkrediet moet voor gelijke basisrechten voor consumenten in Europa zorgen.
• - 

  Coördinatie van handhaving van consumentenrechten binnen de EU via het ECC-Net.

'The New Deal for Consumers'

Hoewel de EU-regels inzake consumentenbescherming al bij de strengste ter wereld horen, blijkt dat het moeilijk is om deze in de praktijk volledig af te dwingen. De Europese Commissie heeft daarom in 2018 een 'New deal' voorgesteld waardoor bepaalde organisaties, bijvoorbeeld consumentenverenigingen, namens een groep consumenten die door illegale handelspraktijken zijn geschaad, naar de rechter kunnen stappen voor een schadevergoeding. In sommige lidstaten konden consumenten al groepsvorderingen indienen, maar deze mogelijkheid zal door deze wetgeving in alle EU-landen mogelijk beschikbaar worden.

Naast het vergemakkelijken van het indienen van massaclaims, richt de 'New Deal for Consumers' zich specifiek op de volgende doelstellingen:

• - 

  bescherming tegen oneerlijke commerciële praktijken zoals misleidende reclames
• - 

  meer transparantie voor consumenten bij aankopen die online gedaan worden
• - 

  verbetering van consumentenrechten bij gratis online diensten waarbij consumenten data hebben afgegeven in plaats van te hebben betaald met geld

CE-markering

Een voornaam gevolg van Europese consumentenrechtenbeleid is de CE-markering. Dit keurmerk is in 1992 opgericht en is nog altijd in gebruik. Deze markering laat zien dat een bepaald product voldoet aan Europese normen die daarvoor gelden. Voldoet een product aan de Europese minimumeisen op het gebied van veiligheid, gezondheid en milieu, dan komt het product in aanmerking voor het CE-keurmerk.

Voor elektrotechnische producten, gastoestellen, machines, persoonlijke beschermingsmiddelen en speelgoed is een CE-markering verplicht binnen de EU. Als deze producten geen CE-keurmerk krijgen, worden ze niet toegelaten tot de Europese markt. Producenten zijn zelf verantwoordelijk voor het onderzoek naar hun producten, maar zij mogen ook hun producten bij daartoe bevoegde instanties laten onderzoeken en keuren.

Handhaving van consumentenbescherming

Consumenten moeten erop kunnen vertrouwen dat producten daadwerkelijk veilig zijn als dat op de verpakking staat aangegeven. Het is daarom nuttig dat de EU regels opstelt, maar die regels moeten ook gehandhaafd worden. De Europese Commissie controleert daarom of alle aanbevelingen, voedings- en gezondheidsclaims op producten wetenschappelijk onderbouwd zijn. De Commissie moet bedrijven toestemming geven om bepaalde informatie op etiketten te plaatsen. Bedrijven die zich niet aan de Europese regelgeving houden moeten hun informatie zo snel mogelijk aanpassen of lopen het risico om een boete te krijgen.

Ook zijn er regels gekomen die ervoor zorgen dat de consument 'eerlijke' producten kan kopen. Misleidende reclame en agressieve verkooppraktijken zijn verboden. Daarnaast moet de consument er bijvoorbeeld vanuit kunnen gaan dat voedsel met het label 'biologisch' altijd aan dezelfde standaarden voldoet. Niet-EU-landen moeten voldoen aan vergelijkbare, maar niet aan identieke standaarden voor biologisch voedsel. In kader van het consumentenrechtenbeleid wil de EU dit verschil geleidelijk afschaffen.

Het is de EU niet altijd gelukt om haar burgers tegen oneerlijke producten te beschermen. Een belangrijk voorbeeld hiervan zijn de emissieschandalen in 2015. Consumenten kochten auto's die minder CO2 leken uit te stoten dan ze daadwerkelijk deden. Als reactie daarop is inmiddels het toezicht op de autofabrikanten en keuringsinstanties aangescherpt. Het Europees Parlement introduceerde in 2018 de doelstelling om 1 op de 40.000 geregistreerde voertuigen te controleren.

Online winkelen en bescherming van persoonsgegevens

Met de opkomst van het internet en de toename in online winkelen, nam ook de vraag naar meer bescherming voor consumenten bij aan- en verkopen via internet toe. Inmiddels is het Europees geregeld dat consumenten 14 dagen bedenktijd hebben na een online aankoop. De garantietermijn bij online aankopen is op twee jaar gezet. Verborgen kosten en heffingen zijn verboden en extra kosten voor het gebruik van een creditcard om te betalen mogen ook niet meer.

Het is voor de consument vaak onduidelijk wat er met zijn of haar data en gegevens gebeurt bij online winkelen. Sinds 25 mei 2018 is nieuwe Europese wetgeving van kracht, de Algemene Verordening Gegevensbescherming. Hiermee worden overheden, bedrijven en organisaties verplicht aan te tonen welke persoonsgegevens ze verzamelen en hoe die worden gebruikt en beveiligd. De wetgeving geldt ook voor bedrijven van buiten de EU met Europese gebruikers, zodat EU-burgers zekerheid hebben dat alle bedrijven en organisaties op dezelfde manier met hun gegevens moeten omgaan. In een tijd waarin online consumeren steeds normaler is geworden, zijn die regels van groot belang voor de bescherming van burgers.

In 2019 werden richtlijnen aangenomen die de levering van digitale inhoud, zoals films en apps, en de online verkoop van goederen moeten harmoniseren. Hiermee moeten grensoverschrijdende aankopen eenvoudiger worden.

Begin

Het idee van een Europees consumentenbeleid ontstond halverwege de jaren zeventig. Op de top van Parijs in 1972 spraken de staatshoofden en regeringsleiders hier voor het eerst over. Kort daarna stelde de Europese Commissie haar eerste actieprogramma voor de bescherming van de consument op. Sindsdien heeft het Europees consumentenbeleid zich ontwikkeld tot een veelomvattend en uitvoerig beleidsterrein dat een garantie op veilige, gezonde en eerlijke producten in de EU nastreeft.

De activiteiten die de Europese Unie ontwikkelt op het terrein van de consumentenrechten worden ontplooid in het kader van de gewone wetgevingsprocedure. Dit houdt in dat de Europese Commissie, de Raad en het Europees Parlement alle een grote rol spelen in het besluitvormingsproces.

De Europese Commissie betrekt adviezen bij het Economisch en Sociaal Comité, een adviesorgaan waarin bijvoorbeeld de Nederlandse Consumentenbond is vertegenwoordigd.

Invloed nationale parlementen

Nationale parlementen van de lidstaten kunnen binnen acht weken nadat de Europese Commissie een voorstel bekend heeft gemaakt, laten weten dat de Europese Unie zich niet met het onderwerp zou moeten bezighouden.

Vanuit het Nederlandse parlement zijn bij dit beleidsterrein betrokken:

Betrokken bij uitvoering

Europese Unie

Factsheet Europees Parlement

Wetgevingsoverzicht

Terug naar boven