In de Europese Unie leven ongeveer 500 miljoen consumenten. De EU streeft naar het waarborgen van de rechten en de belangen van deze consumenten. Zij moeten de garantie hebben dat producten in supermarkten en andere winkels gezond en veilig zijn en dat zij bij klachten een redelijke schadevergoeding kunnen krijgen.
Europees consumentenrechtenbeleid wil bovendien een einde maken aan de verschillen tussen bescherming van consumenten in verschillende landen. Dit is belangrijk voor een goed functioneren van de interne markt. Klanten en verkopers moeten namelijk niet tot aan- of verkoop gehinderd worden door nationale grenzen. Door het stellen van regels en minimumeisen die in heel de Europese Unie gelden, probeert de EU dit te voorkomen.
Dankzij het bestaan van het consumentenrechtenbeleid kunnen consumenten er dus van op aan dat producten in alle EU-lidstaten veilig, gezond en eerlijk zijn. Daarnaast krijgen consumenten ook steeds meer rechten bij online transacties. Tot slot zet de EU zich sinds 2018 ook in voor betere bescherming van gegevens van consumenten door middel van de Algemene Verordening Persoonsgegevens en de zogeheten 'New Deal for Consumers'.
Het idee van een Europees consumentenbeleid ontstond halverwege de jaren zeventig. Op de top van Parijs in 1972 spraken de staatshoofden en regeringsleiders hier voor het eerst over. Kort daarna stelde de Europese Commissie haar eerste actieprogramma voor de bescherming van de consument op. Sindsdien heeft het Europees consumentenbeleid zich ontwikkeld tot een veelomvattend en uitvoerig beleidsterrein dat een garantie op veilige, gezonde en eerlijke producten in de EU nastreeft.
Voldoet een product aan de Europese minimumeisen op het gebied van veiligheid, gezondheid en milieu, dan komt het product in aanmerking voor het CE-keurmerk. Voor elektrotechnische producten, gastoestellen, machines, persoonlijke beschermingsmiddelen en speelgoed is een CE-markering zelfs verplicht. Als deze producten geen CE-keurmerk krijgen, worden ze niet toegelaten tot de Europese markt. Producenten zijn zelf verantwoordelijk voor het onderzoek naar hun producten, maar zij mogen ook hun producten bij daartoe bevoegde instanties laten onderzoeken en keuren.
Veilige producten
Op het gebied van productveiligheid verklaart een producent door middel van het CE-label dat het product voldoet aan alle Europese veiligheidsvereisten. De EU heeft gezorgd voor uniforme veiligheidsregels voor veel verschillende productgroepen, zoals speelgoed, elektrische apparaten, cosmetica, medicijnen, machines en pleziervaartuigen. Volgens de Europese Raad meende 27% van de consumenten in 2012 dat van de non-foodconsumentenproducten een groot deel onveilig is. Om het toezicht op de markt te verbeteren, werkt de EU aan de coördinatie, samenwerking en uitwisseling van informatie tussen verschillende instanties.
Gezonde producten
Consumenten moeten erop kunnen vertrouwen dat voedingsproducten gezond zijn als dat op de verpakking staat aangegeven. De Europese Commissie controleert daarom of alle aanbevelingen, voedings- en gezondheidsclaims op producten wetenschappelijk onderbouwd zijn. De Commissie moet bedrijven toestemming geven om bepaalde informatie op etiketten te plaatsen. Bedrijven die zich niet aan de Europese regelgeving houden moeten hun informatie zo snel mogelijk aanpassen of lopen het risico om een boete te krijgen.
Eerlijke producten
Ook zijn er regels gekomen die ervoor zorgen dat de consument eerlijke producten kan kopen. Misleidende reclame en agressieve verkooppraktijken zijn verboden. Daarnaast moet de consument er bijvoorbeeld vanuit kunnen gaan dat voedsel met het label 'biologisch' altijd aan dezelfde standaarden voldoet. Niet-EU-landen moeten voldoen aan vergelijkbare, maar niet aan identieke standaarden voor biologisch voedsel. In kader van het consumentenrechtenbeleid wil de EU dit verschil geleidelijk afschaffen.
Het is de EU niet altijd gelukt om haar burgers tegen oneerlijke producten te beschermen. Een belangrijk voorbeeld hiervan zijn de emissieschandalen in 2015. Consumenten kochten auto's die minder CO2 leken uit te stoten dan ze daadwerkelijk deden. Als reactie daarop is inmiddels het toezicht op de autofabrikanten en keuringsinstanties aangescherpt. Het Europees Parlement introduceerde in 2018 de doelstelling om 1 op de 40.000 geregistreerde voertuigen te controleren.
Online winkelen
Met de opkomst van het internet en de toename in online winkelen, nam ook de vraag naar meer bescherming voor consumenten bij aan- en verkopen via internet toe. Het is inmiddels bij wet vastgelegd dat consumenten 14 dagen bedenktijd hebben na een online aankoop. De garantietermijn bij online aankopen is op twee jaar gezet. Verborgen kosten en heffingen zijn verboden en extra kosten voor het gebruik van een creditcard om te betalen mogen ook niet meer.
Abonnementen over de grens
Tot juni 2017 konden consumenten alleen in hun eigen land gebruik maken van hun mobiele internetabonnement. In andere EU-lidstaten moesten consumenten extra roamingkosten betalen om te internetten. Tot april 2018 waren digitale abonnementen, zoals op Netflix en Spotify, ook beperkt tot nationale grenzen, omdat in andere lidstaten bepaalde content soms niet toegankelijk was voor consumenten. Dankzij de EU is er echter wetgeving van kracht geworden waardoor burgers tegenwoordig in alle EU-lidstaten gebruik kunnen maken van hun telefoonabonnement en digitale abonnementen.
Bescherming data en persoonsgegevens
Het is voor de consument vaak onduidelijk wat er met zijn of haar data en gegevens gebeurt. Sinds 25 mei 2018 is nieuwe Europese wetgeving van kracht, de Algemene Verordening Gegevensbescherming. Hiermee worden overheden, bedrijven en organisaties verplicht aan te tonen welke persoonsgegevens ze verzamelen en hoe die worden gebruikt en beveiligd. De wetgeving geldt ook voor bedrijven van buiten de EU met Europese gebruikers, zodat EU-burgers zekerheid hebben dat alle bedrijven en organisaties op dezelfde manier met hun gegevens moeten omgaan.
In de toekomst wil de EU consumentenbescherming op dit terrein nog verder uitbreiden. Het Europees Parlement heeft op 16 mei 2018 laten weten hiervoor blockchaintechnologie te willen inzetten. Door middel van deze technologie kunnen burgers volledige controle over hun eigen data behouden en zelfstandig kiezen wat zij wel en niet willen delen.
Verbeterde informatie-uitwisseling
Sinds 2004 kent de Europese Unie RAPEX, het Europees waarschuwingssysteem voor gevaarlijke niet-voedingsproducten. Dit systeem verbetert de uitwisseling van informatie tussen de lidstaten over producten die een gevaar vormen voor de volksgezondheid. Hieronder vallen ook producten waar nog geen specifieke richtlijnen voor bestaan.
'The New Deal for Consumers'
Hoewel de EU-regels inzake consumentenbescherming al bij de strengste ter wereld horen, blijkt dat het moeilijk is om deze in de praktijk volledig af te dwingen. De Europese Commissie heeft daarom in 2018 een 'new deal' voorgesteld waardoor bepaalde organisaties, bijvoorbeeld consumentenverenigingen, namens een groep consumenten die door illegale handelspraktijken zijn geschaad, naar de rechter kunnen stappen voor een schadevergoeding. In sommige lidstaten konden consumenten al groepsvorderingen indienen, maar deze mogelijkheid zal door deze wetgeving in alle EU-landen beschikbaar zijn.
Naast het vergemakkelijken van het indienen van massaclaims, richt 'The New Deal for Consumers' zich specifiek op de volgende doelstellingen:
-
-bescherming tegen oneerlijke commerciële praktijken zoals misleidende reclames
-
-meer transparantie voor consumenten bij aankopen die online gedaan worden
-
-verbetering van consumentenrechten bij gratis online diensten waarbij consumenten data hebben afgegeven in plaats van te hebben betaald met geld
De activiteiten die de Europese Unie ontwikkelt op het terrein van de consumentenrechten worden ontplooid in het kader van de gewone wetgevingsprocedure. Dit houdt in dat de Europese Commissie, de Raad en het Europees Parlement alle een grote rol spelen in het besluitvormingsproces.
Initiatief voor nieuw beleid bij de Europese Commissie
Eerstverantwoordelijk is de Eurocommissaris voor Justitie, consumentenrechten en gendergelijkheid:
De Europese Commissie betrekt adviezen bij het Economisch en Sociaal Comité, een adviesorgaan waarin bijvoorbeeld de Nederlandse Consumentenbond is vertegenwoordigd.
Invloed nationale parlementen
Nationale parlementen van de lidstaten kunnen binnen acht weken nadat de Europese Commissie een voorstel bekend heeft gemaakt, laten weten dat de Europese Unie zich niet met het onderwerp zou moeten bezighouden.
Vanuit het Nederlandse parlement zijn bij dit beleidsterrein betrokken:
Besluitvorming door Raad en Europees Parlement
De raadsformatie die beslist over Consumentenzaken is de Raad Werkgelegenheid, Sociaal Beleid, Volksgezondheid en Consumentenzaken, die formeel vier keer per jaar bijeenkomt. Ook informele of buitengewone bijeenkomsten zijn mogelijk. Besluiten worden genomen met gekwalificeerde meerderheid. Vertegenwoordiger voor Nederland, afhankelijk van het onderwerp, in deze Raad is:
-
-Mona Keijzer (CDA), staatssecretaris van Economische Zaken en Klimaat
-
-een hoge ambtenaar
Voor het Europees Parlement beoordeelt de parlementaire commissie Interne Markt en Consumentenbescherming de voorstellen van de Europese Commissie en de eventuele aanvullingen van de Raad. Voor Nederland is de volgende Europarlementariër lid:
Lid/leden
Plaatsvervanger(s)
Als het Europees Parlement het (eventueel aangepaste) voorstel goedkeurt, sluit een overeenstemming in de Raad van de Europese Unie de procedure af. Als het voorstel door de Raad is goedgekeurd, zorgt de Nederlandse regering ervoor dat het voorstel nationaal wordt uitgevoerd.
Europese Unie
Activiteitendossier
Factsheet Europees Parlement
Betrokken instanties
Video Europese Commissie