Hoewel China een belangrijke partner is van de Europese Unie, zijn de verhoudingen tussen de beide machtsblokken de laatste jaren verslechterd als gevolg van handelssancties tegen de interne markt, China's mensenrechtensituatie en zijn positie ten aanzien van de oorlog in Oekraïne. Volgens de in 2019 aangenomen Chinastrategie ziet de EU China als een strategische partner, economische concurrent en systemische rivaal. China heeft een centraal geleide economie. Ook geeft de overheid vaak de interne stabiliteit prioriteit boven mensenrechten, milieu en werkomstandigheden. De Europese Unie pleit juist voor een vrije markteconomie en heeft waarden als democratie en mensenrechten hoog in het vaandel staan.
Sinds China zich in 1978 heeft opengesteld voor de rest van de wereld heeft het zich sterk ontwikkeld. Onder president Xi Jinping is het land uitgegroeid tot de tweede economie van de wereld en tot een politieke grootmacht waar rekening mee gehouden moet worden. Om de betrekkingen goed te houden bestaat een intensieve, fijnmazige overlegstructuur. Via een jaarlijkse EU-China top en via allerlei overlegorganen wordt geprobeerd de relatie verder te verdiepen. In 2018 spraken China en de EU af om samen te streven naar een hervorming van de Wereldhandelsorganisatie (WTO) en geen handelsoorlogen te beginnen.
In december 2020 bereikten de EU en China een investeringsovereenkomst na meer dan zeven jaar onderhandelen. Door die investeringsovereenkomst zouden Europese bedrijven makkelijker toegang krijgen tot de Chinese markt en zouden er afspraken komen over een gezamenlijke klimaataanpak. In mei 2021 kondigde de Europese Commissie echter aan haar pogingen om het akkoord goedgekeurd te krijgen op te schorten, na een verzuring van de verstandshouding met China en wederzijdse sancties. Het Europees Parlement heeft al te kennen gegeven dat het voorlopig niet met het akkoord zal instemmen.
Delen
Inhoudsopgave van deze pagina:
Chinastrategie
Door een gemeenschappelijk buitenlandbeleid is de EU in toenemende mate een speler op het wereldtoneel. Dit is een belangrijke reden voor de EU om de banden met China aan te halen. De EU streeft hierbij naar naar de volgende zaken:
-
-een realistische en veelvormige benadering met als doel het onderhouden van eerlijke en evenwichtige relatie die voordelig is voor beide partijen
-
-een grotere wederzijdse betrokkenheid bij wereldwijde en multilaterale onderwerpen. De hervorming van de WTO is een van deze onderwerpen
-
-het vergroten van de aanwezigheid van de EU in China. Dit wordt onder andere gedaan door de het opheffen van belemmeringen bij Europese investeringen in China
-
-Het bevorderen van de rechtsstaat en van mensenrechten
In maart 2019 zette de EU een strategische EU-China-visie uit. Volgens deze strategie behandelt de EU China als een partner voor samenwerking en onderhandeling, als een economische concurrent en als een stelselmatige rivaal. Dit plan moet ervoor zorgen dat Europa eensgezinder kan optreden en haar positie tegenover China kan versterken. Zo wil de Commissie tot een gezamenlijke benadering komen voor de beveiliging van 5G-netwerken en EU-wetgeving op het gebied van investeringen verbeteren. Daarnaast wil de Commissie aandringen op gunstigere handelsvoorwaarden.
Handel
China en de EU zijn belangrijke handelspartners. Voor China is de EU de belangrijkste partner, omgekeerd is China na de VS de belangrijkste handelspartner voor de EU de op één na (VS) belangrijkste. De voornaamste goederen die de EU vanuit China importeert zijn machines, schoeisel en kleding, meubels en lampen, en speelgoed. De EU exporteert voornamelijk voertuigen, vliegtuigen en chemicaliën. Ondanks het feit dat China in 2001 lid is geworden van de Wereldhandelsorganisatie en daarvoor al zijn economie moest liberaliseren, zijn er veel aspecten die de EU zorgen baren. Dit betreft de Chinese protectionistische maatregelen, de Europese bescherming van eigendomsrechten, milieunormen en arbeidsomstandigheden. Zo heeft de EU in april 2021 importheffingen ingesteld op aluminium uit China om dumping van goedkoop Chinees aluminium op de Europese markt tegen te gaan en Europese aluminiumproducenten te beschermen. De Europese Commissie presenteerde in maart 2023 een plan om minder afhankelijk te worden van landen als China voor de aanvoer van kritieke grondstoffen.
In afgelopen decennia is de Chinese economie sterk gegroeid. De verwachting is dat het binnenkort de Verenigde Staten zal inhalen als grootste economie ter wereld. Toch kent China nog steeds aanzienlijke inkomensverschillen onder de bevolking. Daarnaast draagt aantasting van het milieu bij aan de kwetsbare positie van de allerarmsten in China.
Investeringen
In 2013 introduceerde de Chinese president Xi Jinping het project de 'Nieuwe Zijderoute' (het 'Belt and Road Initiative'). Deze strategie richt zich met name op investeringen in transport en infrastructuur in Europa, Azië en delen van Afrika. China investeerde al honderden miljarden in projecten zoals havens, wegens en spoorlijnen om handel met deze delen van de wereld stimuleren. Pas in 2021 kwam de Europese Unie met een tegenstrategie op de Nieuwe Zijderoute met de Global Gateway Strategy. De Europese Commissie wil met deze strategie tot 2027 zo'n 300 miljard euro investeren in energie, transport en digitale infrastructuur. De investeringsplannen moeten voldoen aan strenge sociale en milieunormen, en democratische eisen.
Comprehensive Agreement on Investment (CAI)
Op 30 december 2020 sloten de EU en China een ambitieuze investeringsovereenkomst om een beter en gelijker speelveld te creëren tussen de EU en China. Na meer dan zeven jaar onderhandelen kwam deze overeenkomst tot stand. Door het huidige politieke klimaat is het goedkeuringsproces, dat bij het Europees Parlement en de Raad ligt, echter geblokkeerd. Dit komt doordat de spanningen tussen de EU en China verzuurd zijn, nadat beide grootmachten elkaar sancties opgelegd hebben.
Door deze overeenkomst zouden Europese bedrijven makkelijker toegang krijgen tot de Chinese markt. Volgens de Europese Commissie zou de overeenkomst de meest ambitieuze overeenkomst zijn die China ooit met een derde land sloot. De overeenkomst gaat over een breed scala aan beleidsterreinen, van de autobranche, bouw en telecommunicatie tot gezondheid en klimaatverandering.
Verdragen
Het Trade and Cooperation Agreement uit 1985 vormt de basis voor de wederzijdse samenwerking. Na de negende EU-China-top zijn in 2007 de onderhandelingen begonnen over een nieuw partnerschaps- en samenwerkingsovereenkomst. De onderhandelingen hierover lopen echter nog. Daarnaast is er een verdrag over douanesamenwerking en is het investeringsverdrag nog niet goedgekeurd door de EU. Dit verdrag moet in de plaats komen van de overeenkomsten tussen China en verschillende individuele EU-lidstaten.
EU-Chinatop 2022
Op de EU-Chinatop in april 2022, die via videoconferentie plaatsvond, werd de Russische invasie in Oekraïne uitvoerig besproken. De EU benadrukte de gemeenschappelijke verantwoordelijkheid om te zorgen voor vrede en stabiliteit, en riep China op om binnen de VN mee te streven naar een onmiddelijke beëindiging van de oorlog in Oekraïne. Daarnaast wees de EU China erop dat de Chinese sancties tegen de eengemaakte markt en tegen onder meer leden van het Europees Parlement ongerechtvaardigd zijn, en uitte de EU haar bezorgdheid over de onevenwichtige handels- en economische relatie met China en de mensenrechtensituatie in China. De leiders kwamen ook overeen verder samen te werken op het gebied van klimaatverandering en de energietransitie.
Russische militaire agressie tegen Oekraïne
De EU is bezorgd over de dubbelzinnige houding van China ten opzichte van Rusland in de oorlog in Oekraïne. De EU heeft China herhaaldelijk opgeroepen om een onmiddelijk staakt-het-vuren te bewerkstelligen tussen Rusland en Oekraïne. China wil als geopolitieke 'vredesduif' een rol als bemiddelaar opnemen in de oorlog, maar de Chinese vredesplannen beantwoorden niet aan de voorwaarden waaronder Oekraïne en het Westen de oorlog willen beëindigen. Rusland is, als gevolg van het Westerse sanctieregime, economisch sterk afhankelijk van China en zou het land ook om wapens gevraagd hebben. De EU heeft al gedreigd met sancties als China wapens zou leveren aan Rusland.
Rivaliteit China-VS
De EU wordt ook beïnvloed door de relatie tussen de VS en China, die de laatste jaren harder werd omwille van het Chinese streven naar macht op het wereldtoneel. De harde anti-Chinese koers van de VS is een reactie op de alsmaar sterkere economische positie en assertiviteit van China. De VS wil de banden aanhalen met zijn bondgenoten, waaronder de EU, voor een gezamenlijke aanpak van de Chinese uitdagingen. In 2023 ontving president Biden Commissievoorzitter Ursula Von der Leyen om de aanpak van China te bespreken. Onder Amerikaanse druk besloot Nederland de export van chipmachines naar China te beperken.
Mensenrechten
De EU spreekt zich geregeld uit over de verslechterende mensenrechtensituatie in China, onder meer over de Oeigoeren in Xinjiang, over Tibet en Hong Kong en over de behandeling van mensenrechtenadvocaten en -activisten. Om deze situatie op een duurzame en actieve manier te verbeteren wordt er geregeld een EU-China Human Rights Dialogue gehouden. In 2019 werd deze dialoog opgeschort als gevolg van de Europese sancties tegen mensenrechtenschendingen in Xinjiang en de Chinese vergeldingssancties tegen onder andere Europarlementariërs. Ondanks protest van mensenrechtenorganisaties werd de dialoog in februari 2023 nieuw leven ingeblazen.
Op 22 maart 2021 heeft de EU sancties ingesteld tegen vier Chinese functionarissen en een Chinees staatsbedrijf wegens het schenden van de mensenrechten van Oeigoeren. Dit zijn de eerste sancties van de EU tegen China sinds 1989. In reactie hierop heeft China enkele Europese politici en organisaties binnen de EU op de Chinese sanctielijst geplaatst.
Taiwan
Een ander gevoelig punt waar de EU mee te maken heeft, is het conflict tussen China en Taiwan. Dit conflict kent een lange voorgeschiedenis. Toen in 1949 de Volksrepubliek China door de communisten werd uitgeroepen, zijn de verslagen nationalisten naar Taiwan gevlucht. Hier vandaan bleven zij soevereiniteit eisen over heel China. Taiwan is volgens de Volksrepubliek China een afvallige provincie, terwijl Taiwan zichzelf ziet als de enige echte Republiek China.
Europa onderhoudt vanouds goede relaties met Taiwan. De EU is voorstander van praktische oplossingen voor wat betreft de vertegenwoordiging van Taiwan op het internationale toneel en steunt initiatieven die de dialoog met China bevorderen. Toch is het uitgangspunt in de EU-China-strategie van 2016 als volgt: de 'One China policy'. De EU beschouwt Taiwan dus als een onderdeel van China, maar ze ondersteunt wel het Taiwanese bestuurssysteem en de gemeenschappelijke waarden die Taiwan met de EU deelt.
Cyberveiligheid
De EU nam op 30 juli 2020 de eerste cybersancties aan tegen China, nadat zij doelwit werd van herhaalde Chinese cyberaanvallen.
Het Chinese bedrijf Huawei, dat een dominante positie inneemt in de ontwikkeling van een 5G-netwerk voor mobiel internet, wordt door onder andere de Verenigde Staten en Canada verdacht van grootschalige spionage. Hoewel Huawei deze aantijgingen stellig ontkent, hebben EU-lidstaten, waaronder ook Nederland, het bedrijf geweerd uit hun netwerken. In maart 2023 besloten de Europese Commissie en het Europees Parlement om het Chinese socialemediaplatform TikTok te verbieden op de zakelijke telefoons van hun personeel. Het bedrijf ligt onder vuur omdat zijn werknemers toegang hadden tot de gegevens van Amerikaanse en Europese gebruikers.
Wapenembargo
Sinds de bloederige onderdrukking van de studentenprotesten op het Tiananmenplein in 1989 heeft Europa een verbod ingesteld op het leveren van wapens aan China. De EU wil dit embargo nog niet opheffen. Volgens de EU heeft China nog te weinig vooruitgang geboekt op het gebied van mensenrechten. Toch pleiten sommige EU-lidstaten wel voor een opheffing van het embargo om zo de betrekkingen tussen de EU en China te verbeteren. In 2004 kwam het daarom dicht bij een opheffing van het embargo. Tot ergernis van China ging dit door stevige Amerikaanse druk uiteindelijk niet door.
Auteursrecht
De bescherming van het intellectueel eigendom van Europese merken laat volgens de EU ook nog altijd veel te wensen over. Van de namaakgoederen die door de Europese douane in beslag worden genomen, is 60 procent afkomstig uit China. Chinese producten zijn bovendien vaak onveilig. Zo komen er onder meer ongelukken voor met kinderspeelgoed, levensmiddelen en geneesmiddelen.
Vanwege de politieke tegenstellingen lag de focus van de betrekkingen gedurende de Koude Oorlog voornamelijk op handel. In 1978 sloten China en de Europese Economische Gemeenschap (EEG) een handelsakkoord, dat in 1985 verder werd opgeschaald naar een bredere samenwerkings- en handelsovereenkomst. Desondanks vormde de handel met China destijds slechts één procent van het totale volume. Na het bloedig neerslaan van het Tiananmenprotest in 1989 legde de EEG China een flink aantal sancties op, waaronder een wapenembargo. Het einde van de Koude Oorlog bood nieuwe mogelijkheden voor de wederzijdse betrekkingen.
In 1995 was de economische kracht van China dermate toegenomen dat de Europese Commissie een langetermijnbeleid opstelde voor de verdere ontwikkeling van de relatie. Omdat mensenrechten bij de EU zwaar wegen, ging datzelfde jaar een speciale dialoog over dat onderwerp van start. Sinds 1998 vinden jaarlijks EU-China-toppen plaats.
Overig